120. ÆVINTÝRI TINNA Á TUNGLINU - FYRSTI HLUTI

Framundan er merkisdagur í geimferðasögu jarðabúa því að á morgun, laugardaginn 20. júlí, eru að sögn liðin 50 ár síðan maðurinn steig fyrst fæti á tunglið. Þennan dag árið 1969 lenti nefnilega bandaríska geimfarið Apollo 11 (alls óskylt lakkrísnum góðkunna) á suðurströnd Kyrrðarhafsins á tunglinu. Og þá mælti geimfarinn og Íslandsvinurinn nafntogaði Neil Armstrong hin fleygu orð um stóra skrefið og mannkynið og allt það. Þennan stórmerkilega viðburð muna sjálfsagt einhver okkar eftir en er flestum okkar hinna vel kunnugt úr mannkynssögubókunum. En þess má líka einnig geta að aðeins örfáum dögum síðar gerðist annar atburður sem þótti reyndar ekki alveg jafn mikil ástæða til að færa í annála. Í vikunni á eftir fæddist nefnilega SVEPPAGREIFINN fjölmörgum eflaust til mikillar armæðu. En það er víst allt, allt önnur saga.

Næstu þrjú árin á eftir stigu Bandaríkjamenn nokkrum sinnum í viðbót fótum sínum á tunglið og alls hafa nú 12 manns rölt þar um en þangað hefur þó enginn komið síðan þann 11. desember árið 1972. Bandaríska geimvísindastofnunin NASA hefur þó tilkynnt að stefnan sé nú sett á að senda mannað geimfar til tunglsins fyrir árið 2024. Það er nú ekkert svo langt þangað til. En hvað hina meintu tunglheimsókn Bandaríkjamannanna árið 1969 varðar þá vitum við myndasöguunnendur betur. Neil Armstrong var auðvitað ekkert fyrstur til að stíga á þennan upplýsta grjótklump sem kallaður er tunglið. Það var að sjálfsögðu teiknimyndahetjan Tinni sem það gerði en sá atburður er tímasettur rúmlega 16 árum áður. Nánar tiltekið þegar tölublað belgíska myndasögutímaritsins Le Journal de Tintin (eða Tinna tímaritið) kom út miðvikudaginn 25. mars árið 1953. Eða ... mannkynsagan hljómar alla vega miklu skemmtilegri þannig. En sagan um Eldflaugastöðina (Objectif Lune) hóf göngu sína í tímaritinu þann 30. mars árið 1950. Þegar fyrstu blaðsíðurnar úr sögunni birtust í blaðinu var fátt sem benti til þess að framundan væru 134ra blaðsíðna risaævintýri úti í geimnum. Tinni hafði fram að því varla einu sinni litið til himins. Þann 7. september sama ár lauk í raun fyrri hluta sögunnar og Hergé tók sér hlé frá störfum í eitt og hálft ár vegna þunglyndis sem hann glímdi lengi við. Hann fór meðal annars til Sviss í nokkrar vikur og á meðan undruðust lesendur blaðsins yfir því að sagan héldi ekki áfram. Bréfum rigndi yfir tímaritið og orðrómur um að Hergé væri látinn fór jafnvel á kreik. Þann 9. apríl árið 1952 hóf síðan seinni hluti sögunnar göngu sína og þessari risasögu lauk þann 31. desember sama ár. Eldflaugastöðin var síðan gefin út í bókaformi árið 1953 en seinni hlutinn, Í myrkum mánafjöllum (On a marché sur la Lune), kom út árið 1954. Þá voru blaðsíðurnar reyndar komnar niður í 124. Það er svo sem engin ástæða til þess að rifja upp söguþráð þessara bóka. Við þessi sem lifðum og hrærðumst í teiknimyndasögunum á unga aldri (og líklega mörg ennþá) kunnum þær utan að spjaldanna á milli.

Við Íslendingar fengum þó ekki að njóta þessarar bókatvennu fyrr en á árunum 1972 og 73 þegar Fjölvi gaf bækurnar tvær loksins út á íslensku. Á þeim tíma voru svona geimsögur eiginlega löngu orðnar úreltar enda þá þegar búið að lenda nokkrum sinnum á tunglinu. Þ.e.a.s. í hinum svokölluðu raunheimum. Geimferðir höfðu verið mörgum hugleiknar á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar og skemmst er að minnast allra þeirra vísindaskáldsagna, bíómynda (mörgum ansi frumstæðra) og ekki síst myndasagna sem komu fram á þessum árum. Stórveldin í austri og vestri hófu sitt kapphlaup um geiminn og alls kyns ævintýri um geimferðir komust í tísku í dægur- og afþreyingarheiminum. Hergé, höfundur Tinna bókanna, tók fullan þátt í þessu geimferðabrölti með Tinna sögum sínum um tunglferðina og líklega má fullyrða það að bækurnar tvær sé sá skáldskapur sem skyldi hvað mest eftir sig af áðurnefndum vísindaskáldskapaafurðum. Alla vega hvað vinsældir varða. Í það minnsta er enn verið að selja og endurútgefa þessar bækur í dag næstum því 70 árum eftir að þær komu fyrst út. Og svo eru margir á þeirri skoðun að bækurnar um ævintýri Tinna á tunglinu séu í raun hápunktur seríunnar um Tinna. Fljótlega eftir að Armstrong steig sínum fræga fæti í fyrsta sinn á yfirborð tunglsins teiknaði Hergé skemmtilega mynd til heiðurs geimfaranum og sendi honum vestur yfir hafið. Þar sést hvar þeir Tinni og félagar hans, Tobbi, Kolbeinn og Vandráður prófessor, koma röltandi í áttina að geimfarinu Apollo 11 til að bjóða Bandaríkjamennina velkomna í heimsókn. Það væri reyndar athyglisvert að fá að vita hvar prófessor Vandráður hefur fengið þennan rósavönd sem hann heldur á og veifar.

Af myndinni af dæma mætti því ætla að Tinni og félagar hafi dvalið á tunglinu frá árinu 1953 en ekki komið heim aftur eins og bókin Í myrkum mánafjöllum endaði. En til gamans má geta að stuttu eftir að Armstrong steig fyrstur á tunglið bað hið vikulega tímarit, Paris-Match, Hergé um að teikna fyrir sig stutta myndasögu um þetta fræga ferðalag Bandaríkjamannanna. Þetta var í tilefni af næstu tunglferð (Apollo 12) og birtist fyrst í svart/hvítu formi í tölublaðinu sem kom út þann 29. nóvember 1969. Löngu seinna var þessi fjögurra síðna teiknimyndasaga síðan lituð og birtist þannig í bókinni Ils Ont Marché Sur La Lune – de la Fiction à la Réalité sem gefin var út af Casterman útgáfunni árið 1985. Hér má sjá brot úr þessari myndasögu Hergé eins og hún birtist í bókinni.

Annars er sagan um tunglferð Tinna og félaga harla merkileg eða öllu heldur sú vinna sem höfundurinn Hergé lagði í við undirbúning hennar. Það starf hófst nokkrum árum áður, eða árið 1946, um það leyti sem Tinna tímaritið var að byrja að koma fyrst út og Hergé var að vinna að Föngunum í Sólhofinu. Þá þegar hafði verið lagður grunnur að risasögu um Tinna sem gerast skyldi úti í geimnum. Það ævintýri átti að hefjast í Bandaríkjunum en sagan sem við þekkjum í dag er byggð að einhverju leyti á drögum af þessum fyrstu hugmyndum. Í þeirri sögu stóð meðal annars til að stjörnufræðingurinn prófessor Viðutan, sem við munum eftir úr Dularfullu stjörnunni, yrði stór póstur og gegndi veigamiklu hlutverki. Þegar síðan loksins var byrjað á sögunni (seinni útgáfunni) árið 1950 hafði prófessor Vandráður tekið við keflinu af prófessor Viðutan enda miklu áhugaverðari og skemmtilegri sögupersóna. Aðeins tvær svart/hvítar blaðsíður af drögum eldri sögunnar höfðu verið fullbúnar þegar verkefnið var lagt til hliðar.

Þegar Hergé lagði af stað aftur með tunglverkefnið kynnti hann sér vel alla þá hugmyndavinnu og kenningar sem þegar voru til staðar um geimferðir og lagði ríka áherslu á að allar staðreyndir væru sem réttastar. Þeir aðilar sem voru að dunda sér við að semja vísindaskáldskap á þessum árum, sem tengdust geimferðum, voru nefnilega oft ekkert að ómaka sig neitt sérstaklega við það. Það var gæfuspor fyrir verkefnið að á svipuðum tíma og það hófst var Hergé að stofna Hergé studios, sem varð mikil lyftistöng fyrir Tinna bækurnar varðandi gæði, auk þess sem samstarf hans með Bob De Moor hófst. De Moor varð síðan einn af hans nánustu samstarfsmönnum við vinnuna að bókunum. Hergé aflaði sér töluverðra heimilda um þá tækni sem nauðsynleg var til að allt væri sem eðlilegast og naut einnig ráðgjafar hjá sérfræðingum sem höfðu til þess þekkingu. Til að setja þetta í samhengi verður að geta þess að árið 1950 voru enn sjö ár þangað til fyrstu lifandi verunni var skotið út í geiminn (reyndar gegn vilja sínum) en það var að sjálfsögðu hin hundættaða, rússneska hetja Laika. Allar hugmyndir um geimferðir á þessum tíma voru því í raun aðeins vísindaskáldskapur. Dr. Bernard Heuvelmans nefndist einn af þeim vísindamönnum sem veitti Hergé sérfræðiráðgjöf en sá sem var honum einna hjálplegastur við þessa vinnu var, hinn franski, prófessor Alexandre Ananoff. Sá hafði árið 1950 sent frá sér víðfræga bók sem nefndist L'Astronautique og fjallaði um hugsanlega framtíðarmöguleika á mönnuðum ferðalögum út í geiminn. Hergé sendi prófessor Ananoff bréf og var reglulega í sambandi við hann á meðan á vinnslu bókanna stóð og naut leiðsagnar hans. Og til gamans má nefna það að framan á forsíðu Le Journal de Tintin þann 11. maí 1950 birtist augnablik úr Eldflaugastöðinni prófessor Ananoff til heiðurs. Það er þegar þeir Tinni og Kolbeinn mæta til kjarnorkuveranna í Sbrodj og starfsmaður stöðvarinnar er að gera minnistæðar höggprófanir á gegnsæjum hjálmi prófessors Vandráðs. Á borði í forgrunni myndarinnar má sjá hvar Hergé hefur, í virðingar- og þakklætisskyni, staðsett bók Ananoffs. En reyndar skal það tekið fram L'Astronautique mátti aðeins sjá á þessari einu mynd og var hvorki að finna í tímaritsútgáfunni sjálfri né endanlegu lokaútfærslunni á bókarforminu.

Þessi vinna öll og ráðgjöf nýttist Hergé ekki einungis til að gera nauðsynlegar og vandaðar teikningar af geimflauginni, sem notuð er í sögunum, heldur smíðaði hann einnig tiltölulega nákvæmt líkan af henni. Hergé tók meira að segja líkanið með til Parísar í heimsókn til prófessor Ananoff en leiðbeiningar hans voru sérstaklega gagnlegur við hönnun stjórnklefans í flauginni. Eldflaugin var mjög ólík geimfarinu sem lenti á tunglinu árið 1969 en var þó furðu nákvæmt. Það var miklu stærra en Apollo 11 enda gert fyrir fjóra áhafnarmeðlimi (og hund) en reyndar voru þeir á seinni stigum sögunnar skyndilega orðnir sjö! Seinni tíma sérfræðingar, sem skoðað hafa teikningar og líkan Hergés, hafa jafnvel gefið það út að sterkar líkur séu á að hægt hefði verið að skjóta eldflauginni út í geiminn ef hún hefði verið smíðuð. Það telst því mikið afrek hjá myndasöguhöfundi, sem ekki er beint fagmaður í geimvísindum, að geta hannað slíkt farartæki.

Menn eru enn þann dag í dag að velta fyrir sér hönnun geimflaugar Hergés og það hafa meira að segja verið gerðar prófanir (af áhugamönnum) við að skjóta minni útgáfum af samskonar farartæki upp í loftið. Í bókinni Eldflaugastöðinni má finna fræga teikningu af þessu fallega loftfari á blaðsíðu 35. Á þeirri teikningu koma reyndar ekki fram mjög nákvæmar upplýsingar sem nýta mætti til smíðar á flauginni en hún sýnir samt vel innra skipulag eldflaugarinnar og staðsetningu rýma. Á teikningunni eru til dæmis engar málsetningar til að vinna eftir eða til að átta sig vel á stærðarhlutföllum en gróflega mætti ætla að hæð eldflaugarinnar gæti verið um eða yfir 45 metrar og þvermál hennar (á efri hlutanum) væri því hugsanlega um 5 metrar. Tilfinninguna fyrir stærðinni á síðarnefndu tölunni má alveg styðja með myndum úr dvalarklefa flaugarinnar. Þannig að þetta hefur verið virkilega risavaxin eldflaug. En hér fyrir neðan má sjá hvar nokkrir áhugamenn um ævintýri Tinna á tunglinu hafa smíðað lítið módel af eldflauginni (þó ekki sé hún reyndar kjarnorkuknúin) og lesa má aðeins meira um á þessari vefsíðu hérna.

En það var ekki bara eldflaugin sjálf sem vakið hefur athygli og aðdáun seinni tíma sérfræðinga og áhugamanna. Geimbúningarnir sem Tinni og félagar klæðast þykja virkilega vel heppnaðir hjá Hergé en hafa verður í huga að þegar sagan var teiknuð, upp úr 1950, voru í raun engar eiginlegar fyrirmyndir til af slíkum göllum. Það var ekki fyrr en í apríl árið 1961 sem fyrstu mönnuðu geimferðirnar urðu að veruleika en þá birtust myndir af hinum sovéska Yuri Gagarin í geimbúningi eftir að hann hafði tekið einn hring í kringum Jörðina. Fram að þeim tíma höfðu vísindaskáldsagnahöfundar, handritshöfundar kvikmynda og myndasöguteiknarar birt hinar ýmsu útgáfur eða hugmyndir af því hvernig þeir teldu að slíkur búnaður ætti að líta út. Útfærslur Hergés á geimhjálmunum, sem voru gegnsæjir allan hringinn, voru þó að einhverju leyti stolnar. En hugmyndin var þó ekki alveg út í bláinn. Hann vildi að lesandinn hefði þann möguleika að geta séð öll svipbrigði og tjáningu söguhetjanna án þess að eitthvað skyggði á. Sú útfærsla Hergés var því ekki mistök en raunverulegir geimhjálmar eru hins vegar skyggðir með sérstökum filterum eða síum til að verja geimfara fyrir sterkum sólargeislum. Og þó hin rússneska Laika hafi verið fyrsta lifandi veran sem jarðarbúar sendu út í geiminn þá var líklega aldrei gert ráð fyrir hundar klæddust geimgalla sambærilegum þeim sem mennirnir notuðu - nema auðvitað í Tinna bókunum.

Vegna þess hve efni þessa pistils, um tunglævintýri Tinna, óx svo mikið í höndum SVEPPAGREIFANS tók hann þá ákvörðun að skipta færslunni í þrennt og mun birta seinni hluta hennar tvo, hér á Hrakförum og heimskupörum, á næstu tveimur vikum.