168. EITT OG ANNAÐ UM TÝNDAR TINNA BÆKUR

Sögurnar um Tinna eru mörgum myndasöguunnendum afar hugleiknar. Alls komu út, á tæplega fimmtíu árum, tuttugu og þrjár sögur um kappann knáa en sú síðasta Tintin et les Picaros (Tinni og Pikkarónarnir) var gefin út í bókarformi árið 1976. Hinn belgíski höfundur bókanna Hergé (Georges Remi) lést árið 1983 og ekki hafa komið út fleiri Tinna bækur eftir dauða hans en leiða má töluverðum líkum að því að einhverjir séu ósáttir við að ekki hafi orðið framhald á útgáfu bókanna. Hergé lagði ríka áherslu á að Tinni yrði ekki teiknaður af öðrum eftir hans dag og erfingjarnir eru duglegir að halda því til streitu af virðingu við listamanninn. Almennt virðist það vera svo að sjötíu árum eftir lát höfundar fellur höfundarréttur erfingja úr gildi og það er því ljóst að unnendur Tinna bókanna þurfa að bíða til ársins 2053 eftir að næsta löglega Tinna saga getur komið út. Eða til að vera nákvæmur - 1. janúar árið 2054 því rétturinn fellur úr gildi um áramótin sjötíu árum eftir dánardaginn. Og eftir því sem SVEPPAGREIFANUM skilst er nú þegar byrjað að gera ráðstafanir, hvað næstu Tinna bók varðar, hjá þeim sem eiga útgáfuréttinn af sögunum. Við myndasögulesendur eigum nefnilega von á nýrri Tinna bók í byrjun árs 2054! Vinna að þeirri sögu er þó væntanlega afar stutt á veg komin og jafnvel eru líkur á að höfundur þeirrar sögu sé ekki einu sinni fæddur. Og svo er líklegast að þeir einu sem hefðu yfirhöfuð áhuga á þeirri bók, þegar hún loksins kemur út, væru bara eldgamlir myndasögunördar og aðrir söfnunarsérvitringar. Og kannski að SVEPPAGREIFINN verði einn af þeim ef hann tórir svo lengi. Allar aðrar yngri kynslóðir þurfa líklega að grúska í gömlum handritum til að komast að því hvað í ósköpunum þetta Tinni er!

En Tinna bækurnar tuttugu og þrjár komu nokkuð reglulega út á sínum tíma og það var í raun ekki fyrr en í kringum árið 1960 sem heldur fór að hægjast á vinnu Hergé. Það ár kom einmitt út sagan Tintin au Tibet (Tinni í Tíbet) en eftir hana voru aðeins gefnar út þrjár sögur í viðbót og sú síðasta, eins og áður segir, árið 1976. Hergé vann þó að hugmyndum að fleiri sögum um Tinna þó ekki færi ferli þeirra mjög langt. Mest af þessum hugmyndum komust aldrei lengra en á það stig að vera hugmyndir en einhverjum skissum kom Hergé þó á blað. Það er því tilvalið á þessum föstudegi að skoða eilítið fáein óunnin verk Hergé um Tinna sem aldrei komust á þau stig að verða kláruð.

Það vita líklega flestir að þegar Hergé lést árið 1983 þá vann hann að undirbúningi á nýrri sögu, þeirri tuttugustu og fjórðu í röðinni, sem hann gaf vinnuheitið Tintin et l'Alph-Art. Þótt Hergé hefði hafið undirbúning að verkefninu þegar árið 1978 var sagan í raun mjög stutt á veg komin þegar hann lést. Strax eftir að Tinni og Pikkarónarnir kom út í bókarformi, árið 1976, hafði Hergé reyndar byrjað að setja hugmynd á blað að enn annarri Tinna sögu, Un jour dans un aéroport, sem gerast átti eingöngu á flugvelli. Árið 1973 hafði hann haft viðkomu í Fiumicino flugstöðinni í Róm og fékk þar hugmyndina en byrjaði ekki að punkta neitt hjá sér fyrr en um þremur árum síðar. Hann sá þá sögu fyrir sér sem mjög óvenjulega, alla vega hvað Tinna sögu varðar, og væri nokkurs konar tilraunarverkefni þar sem fjöldi þekktra persóna úr seríunni hópaðist fyrir tilviljun á sama stað. Á flugstöðinni kæmu allar persónurnar saman úr sitthvorri áttinni á ferðalagi sínu og svo kæmi eiturlyfjasmygl líka eitthvað við sögu. Hugmynd Hergé snerist um það að lesandinn gæti opnað bókina, á hvaða stað sem væri í sögunni, lesið hana til enda og byrjað svo aftur á fyrstu síðu. Hann vildi gera sögu þar sem ekkert myndi gerast en lesandinn hefði það alltaf á tilfinningunni að eitthvað væri að gerast - eiginlega eins og bókin Vandræði Vaílu Veinólínó. Ekkert varð af þessum áformum en Hergé var þó byrjaður að teikna upp punkta með skýringarmyndum af flugstöðinni. 

Grófar skissur af fyrstu blaðsíðum Tintin et l'Alph-Art gáfu einhverja vísbendingu um hvert hann hafði stefnt með þá sögu þótt söguþráður hennar væri afar óljós. Afgangurinn af þessum skissum eru mjög óskýrar og síðari hluti þeirra eru í raun eiginlega alveg óskiljanlegar. Bob de Moor, sem verið hafði einn af helstu aðstoðarmönnum Hergé hjá Hergé Studios, bauðst til að klára verkið og Fanny Rodwell ekkja Hergé gaf leyfi fyrir því en dró það samþykki síðan til baka nokkrum mánuðum seinna. Árið 1986 gáfu erfingjarnir þó leyfi fyrir því að hin ókláraða skissuútgáfa af Tintin et l'Alph-Art yrði gefin út í því formi en með einhverjum skýringum í textaformi til hliðar í aukabæklingi. Í þessar skissur vantar reyndar síðustu tuttugu blaðsíðurnar og Hergé lét ekki eftir sig neinar hugmyndir eða upplýsingar um hvernig sagan ætti að enda. Alls eru til um hundrað og fimmtíu blýantsskissur á blöðum sem Hergé hafði rissað upp fyrir söguna en við útgáfuna voru valin úrval fjörtíu og tveggja tölusettra blaða sem raðað var upp sem líklegri heildarmynd af henni. SVEPPAGREIFINN hefur aðeins gluggað í þessar bækur og hefur svo sem litlu við þetta að bæta en tvær útgáfur af Tintin et l'Alph-Art leynast einhvers staðar í myndasöguhillunum hans. Casterman útgáfan í Belgíu hefur reyndar í seinni tíð gefið út ítarlegri útgáfur af þessum skissum og árið 2010 kom til dæmis út umfangsmeiri og ítarlegri viðhafnarútgáfa af sögunni. Hún hefur einnig að geyma frekari handrit og glósur frá Hergé sem fundist hafa á seinni árum.

En auðvitað eru líka til fullunnar sjóræningjaútgáfur af Tintin et l'Alph-Art. Það voru nefnilega ekki allir Tinna aðdáendur reiðubúnir að sætta sig við að nýjar Tinna bækur yrðu ekki fáanlegar fyrr en í fyrsta lagi árið 2054. Og af þeirri ástæðu fóru menn bara út í það að bjarga sér sjálfir. Fransk/kanadíski listamaðurinn Yves Rodier var einn af þeim. Hann tók sig til og teiknaði söguna upp eftir skissuútgáfunni en blaðsíðurnar tuttugu sem upp á vantaði samdi hann sjálfur og verkinu deildi út á meðal vina. Rodier var mjög ungur (hann var ekki nema nítján ára) þegar hann hóf verkið en sagan er samt sæmilega unnin og teiknistíllinn eitthvað í áttina að anda Hergé. Þessi útgáfa af Tintin et l'Alph-Art er þó langt frá því að vera eitthvað listaverk og auðvitað sjá fæstir hana sem alvöru Tinna bók. Seinna tóku sig til nokkrir aðilar og skiptu með sér verkum um að lita þessa sögu Rodier. Það verkefni var reyndar unnið af afar mismunandi gæðum og hæfileikum enda lítið samræmi í þeirri vinnu. Bókin var því næst gefin út þannig árið 1991 í mjög takmörkuðu upplagi. Annars virðist sem búið sé að endurútgefa þessa útgáfu af sögunni (jafnvel oftar en einu sinni) og eins annarlega og það hljómar - í óþökk Rodier! Bókina má meðal annars nálgast í enskri útgáfu og hana má til dæmis finna hér og lesa ef einhver hefur áhuga á því. 

Og svo er ekki hjá því komist að nefna alveg bráðnauðsynlegt innslag eða heimild inn í þessa færslu. En nú er sem sagt komið í ljós að til er íslensk útgáfa af Tintin et l'Alph-Art í stafrænu formi. SVEPPAGREIFINN var í raun löngu búinn að skrifa þessa færslu þegar myndasögusafnarinn (og einn besti lesandi Hrakfara og heimskupara), Rúnar Ingi Hannah, henti nú í vor fram frábæru myndasöguskúbbi á grúbbuna Teiknimyndasögur á Facebook. Þar greindi Rúnar frá því að hann hefði undir höndum íslenska þýðingu af sögunni (í gegnum annan aðila), þar sem hún nefndist Tinni og leturlistin, og bauð hverjum sem vildi að nálgast eintak af henni á pdf formi. Litlar upplýsingar er um þessa útgáfu að hafa utan þess sem Rúnar sjálfur greindi frá en þar segir aðeins frá því að sagan sé íslenskuð af einhverjum Bjarka M. úr Borgarnesi og þýðingin virðist vera frá árinu 2001. Fjölmargir virðast hafa nýtt sér þetta frábæra framtak Rúnars og eflaust eiga nú margir Tinna aðdáendur á Íslandi orðið útprentaða sjóræningjaútgáfu af Tinna og leturlistinni.

En þessi útgáfa Yves Rodier var að sjálfsögðu alveg kolólögleg og erfingjum Hergé var ekkert sérstaklega skemmt. Nokkrum árum seinna komst Rodier síðan í samband við Bob de Moor og sameiginlega óskuðu þeir eftir leyfi hjá rétthöfunum til að teikna söguna upp á nýtt og gefa hana út. Því var umsvifalaust hafnað en Bob de Moor lést síðan ári seinna. Yves þessi Rodier var mikill aðdáandi Tinna bókanna og samdi seinna sjálfur nokkrar sögur um kappann þar sem hann líkti eftir teiknistíl Hergé. Útgáfa Rodier af Tintin et l'Alph-Art er líklega þekktasta sjóræningjaútgáfan af sögunni en þess má einnig geta að með tíð og tíma hafa enn fleiri útgáfur litið dagsins ljós. Aðrar kunnar sjóræningjaútgáfur af Tintin et l'Alph-Art eru eftir listamennina (báðir undir dulnefnum) Ramo Nash (1988) og ENSBA (1989) en sú síðarnefnda er jafnframt sú sjaldséðasta og um leið eftirsóttasta. ENSBA var hópur myndlistanema við listaskóla í París og sagan var eingöngu gefin út í diskaformi. Nafn Ramo Nash kemur hins vegar beint úr sögunni en þar er ein persóna hennar sem ber þetta sama nafn. Hið rétta nafn listamannsins, sem teiknaði þá sögu, hefur aldrei komið fram. Þessar sögur eru að sjálfsögðu báðar alveg jafn ólöglegar og útgáfa Yves Rodier. 

Tintin et l'Alph-Art er þekktasta óútgefna sagan um Tinna sem Hergé vann að og hefði, ef honum hefði enst aldur, orðið tuttugasta og fjórða sagan í seríunni. En hin óunnu verkefni Hergé um Tinna voru fleiri. Síðastliðið sumar fjallaði SVEPPAGREIFINN í þremur færslum til dæmis um ævintýri Tinna á tunglinu og kom þar aðeins lítillega inn á sögu sem listamaðurinn hafði lagt drög að strax árið 1946. Sú saga átti einmitt að gerast úti í geimnum en Hergé taldi sig ekki vera alveg tilbúinn í svo stóra og flókna myndasögu og ákvað að leggja hana til hliðar í bili að minnsta kosti. Nokkrum árum seinna var hugmyndin dregin aftur fram, nýtt handrit samið og sú saga var síðan gefin út í bókaformi sem bækurnar Objectif Lune (Eldflaugastöðin) og On a marché sur la Lune (Í myrkum mánafjöllum) í töluvert breyttri mynd. Fyrri útgáfan hafði átt að hefjast í Bandaríkjunum og prófessor Vilhjálmur Viðutan úr L'Étoile mystérieuse (Dularfullu stjörnunni) átti þar að leika stórt hlutverk. Einhverri vinnu voru Hergé og félagar hans hjá Tinna tímaritinu (Le Journal de Tintin) búnir að eyða í þessa fyrri sögu en einungis fyrstu tvær blaðsíðurnar höfðu þá verið fullunnar í svarthvítu þegar verkefnið var slegið af. Þessi byrjun á sögunni lágu gleymdar í skjalageymslum í áratugi og voru ekki dregnar fram í dagsljósið, fyrir almenning, fyrr en löngu síðar.

Árið 1960 hafði Tintin au Tibet (Tinni í Tíbet) verið nýkomin út í bókarformi þegar Hergé hóf fyrir alvöru undirbúning að næstu sögu. Upphaflega hugmyndin að því ævintýri kom upp úr grein í blaði sem hann hafði lesið í desember árið 1957 og fjallaði um fjölskyldu sem orðið hafði fyrir mikilli geislavirkni fyrir slysni. Eftir Tinna í Tíbet var Hergé þó kominn í þrot með hugmyndina og hann fékk því Greg (Michel Régnier), sem starfaði þá hjá Hergé Studios, til að vinna upp úr gögnunum handrit að nýrri Tinna sögu. Greg skrifaði fyrir hann tvö handrit sem kaus að nefna Les Pilules og Tintin et le Thermozéro en Hergé valdi hið síðarnefnda og hóf að teikna upp söguna samkvæmt því handriti. Þetta var njósnasaga í anda Alfred Hitchcock sem unnin var á gullaldarskeiði Hergé. Verkefnið féll reyndar um sjálft sig þegar Hergé áttaði sig á því að hann yrði aldrei ánægður með Tinna sögu sem væri eftir einhvern annan handritshöfund en hann sjálfan. Þá var Hergé búinn að teikna blýantsskissur að fyrstu átta blaðsíðum sögunnar en sérfræðingar segja að þessar skissur séu einhverjar þær fallegustu sem þeir hefðu séð eftir listamanninn enda var hann á þessum tíma á hápunkti ferils síns. Hergé mun einnig hafa teiknað upp nokkrar grófar heildarútfærslur af handritinu en engin þeirra var þó komin lengra en á blaðsíðu fjörtíu og þrjú.

Á þessum fyrstu átta síðum kennir ýmissa grasa. Þeir Tinni, Kolbeinn og Vandráður eru á leiðinni heim að Myllusetri, í grenjandi rigningu, er þeir verða vitni að bílslysi og stökkva þegar til aðstoðar. Þeir hlúa að hinum slasaða ökumanni, sem er þýskur náungi sem þeir höfðu átt orðaskipti við nokkrum mínútum áður, og Tinni breiðir yfir hann frakkann sinn. Tinni veit hins vegar ekki að á meðan laumar hinn slasaði einhverju torkennilegu hylki í frakkavasa hans. Fljótlega ber einnig að tvo skuggalega náunga sem gera allt sem þeir geta til að koma hinum slasaða inn í sinn bíl áður en sjúkrabíll mætir á svæðið. Það tekst þeim þó ekki og ökumaðurinn slasaði er fluttur á sjúkrahús þar sem hann reyndar deyr. Nokkrum dögum síðar frétta þeir Tinni og Kolbeinn að brotist hefur verið inn hjá öllum þeim sem viðstaddir voru slysavettvanginn. Þar sé augljóslega verið að leita að einhverjum ákveðnum hlut sem tilheyrði hinum látna Þjóðverja. Daginn eftir er Kolbeini rænt og lausnargjalds er krafist en gjaldið er þá sá hlutur sem hinn þýski hafði laumað í frakkavasa Tinna. Þennan söguþráð hefði klárlega verið spennandi að sjá í Tinna bók og SVEPPAGREIFINN sér hana jafnvel svolítið fyrir sér í anda Leynivopnsins en þó með meira vísindaskáldsagnalegu ívafi. Löngu seinna komu síðan fram gögn með upplýsingum um að Hergé hefði gert ráð fyrir að andi Kalda stríðsins yrði áberandi í sögunni og atburðarrás hennar myndi berast alla leið til Berlínar. Í þeim gögnum er jafnvel minnst á aðkomu Fuglsbræðra, þeirra Þrastar og Starra (úr Leyndardómi Einhyringsins), sem myndu þá hafa sloppið úr fangelsi.

Í stað Tintin et le Thermozéro hóf Hergé því vinnu að annarri sögu og beindi nú allri orku sinni að Les Bijoux de la Castafiore (Vandræði Vaílu Veinólínó) sem hann samdi auðvitað alveg sjálfur en sú saga kom síðan út í bókarformi árið 1963. Handrit Gregs að Tintin et le Thermozéro var þó talið nokkuð gott enda hafði hann nýtt sér og hermt eftir uppbyggingu og stíl Hergé að eldri Tinna sögunum en ekkert varð því miður af sögunni. Greg var kunnur handritshöfundur sem starfaði lengi hjá SPIROU og samdi til að mynda teiknimyndasögurnar um Alla Kalla (Achille Talon), sem margir muna eftir, auk nokkurra handrita með Sval og Val. Hergé hugðist reyndar nýta sér handrit Greg seinna, fyrir teiknimynd um Tinna, en ekkert varð heldur af þeim áformum. Hann fékk þess vegna Bob de Moor hjá Hergé Studios til að aðlaga handritið að bókaflokknum um Alla, Siggu og Simbó og teikna upp fjórðu söguna í þeim flokki. De Moor hóf því að teikna upp söguna fyrir þá seríu en eftir nokkrar blaðsíður var hann látinn hætta þeirri vinnu til að hafa yfirumsjón með endurteiknun á Tinna sögunni L'île Noire (Svaðilför í Surtsey). Löngu seinna komu þó fram upplýsingar um að Bob de Moor hefði í raun klárað þá útfærslu og sagan sé til í einhverju formi með þeim Alla, Siggu og Simbó en það hefur þó ekki verið staðfest. De Moor hefði aldrei verið rukkaður um söguna af Hergé Studios og fannst því engin ástæða til að vera að eltast við að koma henni á framfæri að fyrra bragði. SVEPPAGREIFINN á örugglega eftir að fjalla um þessa Alla, Siggu og Simbó útgáfu í færslu einhvern tímann seinna. Le Thermozéro kom því aldrei út í neins konar formi en það er aldrei að vita nema sagan verði dregin fram í dagsljósið þegar næsta Tinna bók verður gefin út árið 2054 auk þess sem fullbúin Tintin et l'Alph-Art er einnig talin líklegur kandídat á þeim tímapunkti. Að sjálfsögðu er samt nú þegar búið að fullteikna síður úr Tintin et le Thermozéro eftir skissum Hergé og hér er til dæmis blaðsíða númer fimm í sögunni eftir títtnefndan Yves Rodier. 

Hin týndu verkefni Hergé um Tinna voru þó fleiri. Árið 1957 eða '58, um það leyti sem Coke en stock (Kolafarmurinn) var nýkomin út í bókarformi, vann hann að hugmyndum um sögu þar sem ætlunin var að snúa með Tinna aftur til Ameríku. Sú saga yrði á heldur alvarlegri nótum en í hin hroðvirkislega Tintin en Amérique (Tinna í Ameríku) sem hann gerði um tuttugu og fimm árum áður. Hergé hafði aldrei verið almennilega ánægður með fyrstu sögurnar sínar um Tinna, sem hann leit alltaf á sem einhvers konar bernskubrek, og Tinni í Ameríku var klárlega í þeirra hópi. Vinnuheiti sögunnar var La piste indienne en Hergé hafði alltaf verið spenntur fyrir hugmyndum um indjána. Hann vildi vekja athygli á lífskjörum þeirra og var í bréfaskiptum við aðila vestan hafs um verkefnið. Í gögnum hans að söguþræðinum kemur fram ætlun þeirra Tinna og Kolbeins við að aðstoða frumbyggja Ameríku í glímunni gegn yfiráðum stjórnvalda og fégræðgi kaupsýslumanna. Ekki fór sú handritsvinna neitt ýkja langt en einungis eru til þrjú blöð með gögnum þar sem fram koma helstu hugmyndir og skýringar sögunnar og tvö blöð með skissum eftir Hergé. Þessi gögn segja raunar mest lítið en sanna þó að hugmyndin um söguna var til í raun og veru.

Að lokum er vert að minnast á eitt atriði í viðbót. Árið 1958 komu líka fram hugmyndir að handriti sem Greg mun einnig hafa komið eitthvað að og nefndist Nestor et la Justice. Í þeirri sögu var Jósepi ætlað að leika nokkuð stórt hlutverk eins og nafn handritsins gefur sterka vísbendingu um. En sagan hefst á því að dag nokkurn fær hinni tryggi þjónn Kolbeins frí til að sinna veikri systur sinni. Hann fer að heiman og kemur aftur til baka um nóttina eftir en í dagblöðunum næsta dag er skýrt frá því að ónefndur maður hafi verið myrtur. Við rannsókn málsins beinist grunurinn snemma að Jósepi enda vísa fingraför, tortryggileg hegðun og lygar hans til sektar. Fljótlega kemur þó í ljós samsæri þar sem annar Fuglsbræðra, fyrrum vinnuveitandi Jóseps, kemur við sögu en Hergé hafði alltaf langað til að endurvekja þá bræður í seríunni. Hergé gafst reyndar fljótlega upp á handritinu en óneitanlega hefði þessi Tinna saga getað orðið mjög áhugaverð. 

En hér hefur allavega verið aðeins stiklað á stóru og minnst á brot af því úrvali hugmynda sem Hergé hafði fram að færa af óútgefnum handritum að Tinna sögum. Það er ekki nokkur vafi á fjöldi hugmynda hefur orðið til á hinum langa listamannsferli Hergé og líklega er þetta aðeins lítið brot af þeim. Í skjalasafni Hergé er gríðarlega mikið af efni, í ýmis konar formi, sem aldrei hefur komið fyrir sjónir almennings og aðeins fáir útvaldir fræðimenn hafa fengið að skoða. Það er ljóst að það safn hefur að geyma marga áhugaverða hluti sem vonandi munu verða gerðir opinberir þegar fram líða stundir. Af þeim handritshugmyndum sem nefndar voru í færslunni telur SVEPPAGREIFINN að það efni sem fram kom í kringum árið 1960 hefði geta orðið mjög áhugavert að sjá í Tinna bók. Nestor et la Justice (sagan um Jósep) og Tintin et le Thermozéro (sú sem byrjar með bílslysinu) hljóma mjög spennandi sem Tinna sögur og ekki er verra að hugmyndirnar koma upp á hápunkti ferils Hergé. Einhvern veginn virka Tintin et l'Alph-Art og Un jour dans un aéropor ekki jafn áhugaverðar í huga SVEPPAGREIFANS en sem betur fer er smekkur fólks misjafn. Í það minnsta er gaman að fá nýja vinkla gömlu góðu seríuna um Tinna og félaga.