27. nóvember 2020

179. NOKKUR HEIMSKUPÖR RATTATA

Í færslu dagsins ætlar SVEPPAGREIFINN að kafa eilítið (reyndar ekkert mjög djúpt) ofan í frábæru aukapersónu sem kemur reglulega fyrir í bókunum um Lukku Láka. Hér er hann að sjálfsögðu að tala um hundræksnið Rattata en óhætt er að segja að kvikindið sé mjög nálægt því að vera alveg heimskur. Svo sterk aukapersóna er Rattati að hann fékk meira að segja á sínum tíma sérstaka hliðarseríu um sig (Rantanplan) sem SVEPPAGREIFANUM finnst að reyndar hefði vel verið hægt að vinna töluvert betur úr. Hugmyndin var frábær, enda heimsku hundsins engum takmörkum sett, en afraksturinn ekki jafn vel heppnaður. Bækurnar um Rantanplan urðu alls tuttugu talsins (auk fjögurra aukabóka) en þær voru gefnar út í Frakklandi á árunum 1987 - 2011 og hafa verið þýddar á nokkur önnur tungumál. Þetta efni var mest unnið og teiknað af tveimur hópum, sem að einhverju leyti voru undir eftirliti Morris, þar sem helmingurinn af bókunum var með heilum sögum en hinn helmingurinn með stuttum bröndurum. En sögupersónan Rattati birtist sem sagt fyrst í Lukku Láka sögunni Sur la piste des Dalton sem kom út í bókaformi árið 1961 en sú saga hafði birst í belgíska teiknimyndatímaritinu SPIROU nokkrum mánuðum áður. Rattati sjálfur sást strax á fyrstu blaðsíðu þeirrar sögu, þann 4. febrúar árið 1960, í SPIROU blaðinu og leit þá svona út.
Sagan segir að það hafi verið handritshöfundurinn René Goscinny sem hafi fyrst átt hugmyndina að Rattata og upphaflega hafi hann átt að vera einhvers konar grínútgáfa af hundinum Rin Tin Tin. Það muna þó líklega ekki mjög margir eftir hinum bráðgáfaða Rin Tin Tin en hann var ein af fyrstu dýrahetjum kvikmyndasögunnar og var eiginlega forveri sjálfrar Lassýar sem mun fleiri kannast við. Goscinny var orðinn eitthvað þreyttur á þessum hallærislegu ofurhetjum kvikmyndanna, úr dýraríkinu, svo hann ákvað að skapa einhvers konar andhetjulegt mótsvar gegn þeim. Það heppnaðist svona líka frábærlega og til varð þetta stórkostlega viðrini sem Rattati greyið er.
En verkefni dagsins er sem sagt að skoða fáein heimskupör Rattata og rifja upp nokkur augnablik úr Lukku Láka bókunum þar sem hundurinn hefur fengið að láta ljós sitt skína. Það vita eflaust allir, sem lesið hafa þessar myndasögur, að upphaflega var Rattati fangelsishundur og hafði meðal annars þann starfa að fylgjast með Dalton bræðrum við afplánanir sínar. Þegar Daldónar struku síðan úr fangelsunum fékk Lukku Láki stundum það verkefni að leita þá uppi og oftar en ekki var Rattati, af einhverjum ástæðum, einnig hafður með í för. Sjaldnast var það þó að vilja Láka og enn síður Léttfeta sem telur hundinn ein stærstu mistök náttúrunnar frá upphafi. Rattati birtist því að miklu leyti í þeim Lukku Láka sögum þar sem Dalton bræður koma við sögu en þó ekki öllum. Glöggir lesendur hafa eflaust tekið eftir því að hann er til dæmis hvergi sjáanlegur í Fjársjóði Daldóna (Le Magot des Dalton - 1980) og sömu sögu má segja um bókina Daisy Town, frá árinu 1983, þar sem Dalton bræður leika einnig stórt hlutverk. Þá eru að sjálfsögðu eldri bækurnar með Daldónunum líka án Rattata enda var þá ekki búið að kynna hundinn til sögunnar. Í íslensku útgáfuröðinni var það í bókinni Sálarháski Dalton bræðra (La Guérison des Dalton - 1975) sem Rattati er fyrst kynntur fyrir íslenskum aðdáendum og þar fá lesendur svolitla innsýn í bernsku hundsins.
Af þessum æskuminningum Rattata að dæma má því ætla að kvikindið hafi alltaf verið fremur snautt að gáfum og það kemur svo sem lítið á óvart. En fyrst og fremst er hlutverk Rattata í Lukku Láka bókunum að gera sögunar fyndnari og hann fær alveg fullt af eigin bröndurum í seríunni. Þannig nýtur hann til að mynda töluvert mikillar athygli í bókinni Ríkisbubbinn Rattati (L'héritage de Rantanplan - 1973) en inni í miðri þeirri sögu (á blaðsíðum 35-39) fær hann í raun fjögurra síðna aukasögu í nokkurs konar heiðursskyni. Sú örsaga sýnir vel hve heimskur, klaufskur og ósjálfbjarga Rattati er í raun og veru. Þar sést til dæmis vel hversu bjargarlaus hann er úti í náttúrunni og síðast en ekki síst hve hundurinn er með gjörsamlega handónýtt þefskyn. Það kemur líka fram snemma í áðurnefndri Sur la piste des Dalton að Rattati glímir við króníska heymæði og af þeirri ástæðu sé lyktarskyn hans ekki eins og eðlilegt talist getur hjá hundi.
Í Sur la piste des Dalton kemur líka fram, í fyrsta skipti í bókaflokknum, að hesturinn Léttfeti kann að tala. Hans fyrstu orð í allri seríunni beinast einmitt að Rattata þegar þeir hittast í fyrsta sinn og þar lýsir hann strax yfir vanþóknun sinni á hundinum. Reyndar er það skot ekkert endilega persónulegt gagnvart Rattata sjálfum, enda þekktust þeir ekkert fyrir, heldur virðist hann almennt ekki hafa mikið álit á hundum. Rattata tókst þó hins vegar mjög fljótlega að vinna sér inn persónulega óvild Léttfeta með óútreiknanlegum heimskupörum sínum. En í það minnsta er alla vega alveg óhætt að segja að Rattati hafi átt þátt í að talvæða Léttfeta til frambúðar.
Með tilkomu Rattata hefur einmitt verið talað um að marka megi upphaf gullaldartíma seríunnar. Að með hundinum heimska hafi bókaflokkurinn verið orðinn fullmannaður og því tilbúinn til að slá endanlega í gegn. Hvort Rattati hafi gert endanlega útslagið er reyndar kannski orðum aukið en vissulega leikur hann skemmtilega rullu í seríunni. Hlutverk Rattata í sögunum snýst þó ekki bara um að vera þessi skemmtilega og bráðfyndna aukapersóna, sem hann er, heldur er hann mjög mikilvægur til að fylla upp í dauða punkta í sögunum með fyndnum og jafnvel leyndum heimskupörum. Ekki á ósvipaðan hátt og Léttfeti sem kemur með skondnar athugasemdir, upp úr nánast engu, þegar brjóta þarf upp langdregnar senur eða til að brúa bilið á milli kaflaskila. Á einu slíku innslagi má til dæmis sjá hversu trúr og tryggur hann er sínu hundseðli.
Í bókinni Rex og pex í Mexíkó bregða þeir Lukku Láki, Léttfeti og Rattati sér meðal annars yfir landamærin, til Mexíkó, og hitta þar fyrir hinn moldríka landeiganda Don Dósóþeus Pinnos. Hann býður þeim að dvelja á búgarði sínum um stundarsakir og þeir félagarnir lifa þar í vellystingum um skeið. Don Dósóþeus á dvergvaxinn smáhund af mexíkósku kyni en sá er ekki aðeins algjör andstæða Rattata í stærð og útliti heldur er hann einnig óvenju greindur af smáhundi að vera. Þess má geta að á heimili SVEPPAGREIFANS eru slíkir vasadýr kölluð sunnudagshundar. Hrói heitir sá litli og þeir Rattati verða hinir mestu mátar. Fljótlega kemur þó fram að Rattati stendur honum langtum aftar hvað alla hæfileika varðar. Don Dósóþeus hefur til að mynda kennt Hróa sniðugt bragð með sykurmola og Rattati trúir því staðfastlega að hann geti leikið það eftir.
Þrátt fyrir hina óumdeilanlegu heimsku gleymir Rattati ekki svo auðveldlega þessu skemmtilega sykurmolabragði og á enn þann draum um að geta leikið þennan sama leik og Hrói. Og í lok sögunnar, þegar bæði Dalton bræður og Rattati eru komnir aftur heim í letigarðinn sinn, fær hundurinn kærkominn tíma til að æfa þetta vandasama bragð í ró og næði. Hann grípur tækifærið og notar þá stein til verksins en að sjálfsögðu enda þær æfingar með fyrirsjánlegum afleiðingum.
Þennan brandara misskildi SVEPPAGREIFINN reyndar lengi vel nokkuð illilega í æsku og fannst hann ekki alveg rökréttur. Ef tekið væri mið af sverleika hálsa hundanna þá væri sykurmoli Hróa töluvert stærri hlutfallslega en steinn Rattata og því var mjög skrítið að hann festist ekki á sama hátt í hálsinum á Hróa. Hinum unga SVEPPAGREIFA yfirsást hins vegar alveg að þetta bragð Hróa snerist aðeins um að grípa molann með kjaftinum en ekki að láta hann skella beint niður í kok líkt og gerðist hjá Rattata. En það er reyndar allt önnur saga. Brandarinn er alla vega góður. 
Í þeim sögum sem Rattati birtist er yfirleitt eitthvað ákveðið hegðunarþema í gangi hjá honum sem fylgir hundinum þó ekki endilega á milli bóka. Þannig má eiginlega segja að Rattati taki upp á nýjum og ólíkum uppátækjum í hverri sögu sem hann kemur fyrir í en öll tengjast þessi uppátæki þó heimsku hans á einn eða annan hátt. Í bókinni Batnandi englar (Les Dalton se rachètent - 1965) hefur Rattati til dæmis alveg gleymt því hver hann er þessi Lukku Láki. Í gegnum söguna er hundurinn því stöðugt að rýna í andlit Láka og reynir að rifja það upp hver hann sé.
Í bókinni birtist hann því á víð og dreif um alla söguna, aðeins til hliðar í myndarömmunum, og veltir fyrir sér hver í ósköpunum þessi kunnuglegi maður gæti eiginlega verið. Jafnt og þétt telur hann upp um tuttugu líkleg nöfn en þau eru allt frá Gvendi dúllara og Roy Rogers til Skáld-Rósu. Auðvitað er hann samt líka alltaf jafn vitlaus í bókinni sem endranær og heldur upp hefðbundinni Rattata heimsku líkt og í hinum sögunum. 
 
En nenni þessu ekki, látum þetta duga að sinni.

10 ummæli:

  1. Skemmtilegur pistill. Í æsku þá fannst mér þessi hundur frekar leiðinlegur. Ætla að lesa Ríkisbubbann og sjá hvort sýn mín hafi eitthvað breyst.

    SvaraEyða
  2. Bráðskemmtilegt. Ég stóð alltaf í þeirri meiningu að Léttfeti hefði byrjað að tala í þessari sömu bók og Rattatið birtist fyrst í. En rétt er víst að hann talar í Gullnámu Gríms grafara, eins og sú saga leit út þegar hún kom fyrst út í upprunalandinu. Mér finnst Rattatið hafa toppað í Mömmu Döggu.

    SvaraEyða
  3. Þakka ykkur báðum og sorrý hvað færsla dagsins var endasleppt! Einhver leti í Greifanum :)

    Mér fannst Rattati alltaf mjög skemmtileg sögupersóna í æsku og þar er heimska hans auðvitað helsta ástæðan. Svipaða sögu má segja um Daldónana. Goscinny var auðvitað algjör snillingur.

    Ég skrifaði færslu um Léttfeta einhvern tímann fyrir löngu hér og þá fann ég nokkrar heimildir um að hann hefði einmitt byrjað að tala í þessari bók, Sur la piste des Dalton. Það kemur einmitt líka fram á íslensku Wikipedia síðunni um bókina sem þú skrifaðir, Sverrir ;) Þarf endilega að skoða þetta og finna mynd af honum tala í Gullnámunni.

    Rattati er mjög skemmtilegur í Mömmu Döggu og þar tekur hann einmitt upp á einu af þessum uppátækjaþemum sem ég minntist á í færslunni og kemur ekki fyrir í öðrum bókum. "Ég hlýði!"

    Kv.
    SVEPPAGREIFINN

    SvaraEyða
    Svör
    1. Já samkvæmt öllum heimildum byrjar hann að tala í þeirri bók og það skrifaði ég á wikipediu. En svo komu út þessi nýju safnrit sem Cinebook er að gefa út og þar birtist sagan um Grím grafara í upprunalegu útgáfunni með aukablaðsíðu sem birtist ekki í íslensku bókinni. Þar talar Léttfeti í einum ramma. En þetta er svo langsótt dæmi að ég nenni varla að breyta þessu á wikipediu :-) Myndi senda þér mynd ef ég kynni það í þessu blogger umhverfi.

      Eyða
    2. Þarna er einmitt komið fínt efni í Lukku Láka færslu hér einhvern tímann í framtíðinni :) Ég þarf endilega að skoða þetta og ætti að geta nálgast þessa upprunalegu mynd og aukaefni úr SPIROU tímaritinu frá þeim tíma.

      Annars er ég búinn að líta hýru auga til þessara safnrita frá Cinebook um Lukku Láka í nokkurn tíma en hef ekki enn tímt að fjárfesta í þeim. Þau hafa verið til í Nexus og kosta innan við 5000 kall og mér hefur fundist þau of dýr en samt hef ég keypt sambærilegar bækur um Sval og Val á þýsku á sama verði í Sviss. Verst að ég er búinn að kaupa jólagjöfina til mín - frá sjálfum mér og pakka henni inn!

      Þetta bloggkerfi bíður því miður ekki upp á að birta myndir með ummælum sem þó væri alveg frábært. Myndasögublogg með þannig kommentakerfi væri einmitt mjög hentugur vettvangur til að miðla skemmtilegu efni á myndrænan hátt, bæði til fróðleiks og skemmtunnar.

      Kv.
      SVEPPAGREIFINN

      Eyða
  4. Þakka þér fyrir þennan ágæta pistil, kæri greifi, og reyndar alla þína ágætu pistla.
    Ég er nú sjálfur karl á sjötugsaldri og kynntist, eins og margir jafnaldrar mínir, Lukku-Láka, Tinna, Ástríki og fleiri hetjum fyrst á dönsku.
    Í Danaveldi var þá gefið út ágætt vikublað sem hét Fart & tempo. Þar birtust belgískar og franskar teiknimyndasögur, sem framhaldssögur í danskri þýðingu og maður beið spenntur eftir næsta tölublaði.
    Þar barði ég fyrst þessar hetjur augum og margar aðrar s.s. Blueberry (Blástakk), blaðmanninn Alan Falk, sem var í miklu uppáhaldi hjá mér, nk. alvarleg útgáfa af Tinna, flugkappann Dan Cooper, kappaksturshetjuna Mark Breton o.fl. o.fl. Seinna komst ég að því að Alan Falk hét reyndar Ric Hochet á frummálinu og Mark Breton hét Michel Valliant. Ekki veit ég af hverju nöfnum þeirra var breytt í þýðingum.
    Fyrsta Lukku-Láka sagan, sem ég las á síðum Fart & tempo var Western Circus eða “Leikferð um landið” eins og hún hét á íslenzku í snilldarþýðingu Þorsteins Thorarensen… mér er ljúft að minnast þess að ég kynntist Þorsteini eilítið og í Lukku-Láka bókum hans var alltaf einhver fróðleikur um efnið aftast í bókinni. Þegar Leikför um landið var í vinnslu bað Þorsteinn mig einmitt um að skrifa fyrir sig fróðleiksmola um efni bókarinnar, sem ég og gerði. Fékk greitt fyrir en er ekki getið í bókinni.
    Ég man einnig vel þegar ég kynntist Rattata fyrst. Í danskri þýðingu hét hann þá því ófrumlega nafni „Brumme“, sem mér fannst reynar passa honum vel og var ósáttur þegar hann, í seinni sögum var kallaður Rantanplan... en Rattati er bara frábært nafn á þennan ágæta hund.

    SvaraEyða
  5. Þakka þér Emil, fyrir góð orð, innlitið og skemmtilegan fróðleik.

    Ég man nokkuð vel eftir Fart og tempo blöðunum. Þau fengust hér á landi á tímabili og einn félaga minna átti svolítið af þessum blöðum. En svo rekst ég stundum á þau á myndasögugrúski mínu um víðlendur Internetsins - ákveðin nostalgía í því. Man alltaf eftir Tinna í Fart og tempo og Ástríki.

    Gaman að heyra um aðkomu þína að íslensku útgáfunni af Leikför um landið. Það er einmitt svona viðbótarfróðleikur um íslensku myndasöguútgáfurnar sem er svo skemmtilegt að heyra. Eflaust finnst einhverjum þessir "litlu" hlutir ekki skipta neinu máli (Þorsteini fannst til dæmis ekki taka því að nefna þig á nafn í bókinni) en svona fróðleikur fyllir þó upp í ákveðnar eyður. Það væri til að mynda alveg tilvalið fyrir Sverri Erni (hérna fyrir ofan) að bæta þessari staðreynd inn í íslensku umfjöllunina um bókina á Wikipedia. Hann á heiðurinn af öllum þessum frábæra Lukku Láka fróðleik á því alfræðiriti og er mesti Lukku Láka-fræðingur okkar Íslendinga :)

    Sammála með Rattata nafnið og frábært hjá Þorsteini að skýra hann/það með hvorugkyns nafni!

    Kv.
    SVEPPAGREIFINN

    SvaraEyða
    Svör
    1. Já þessi moli á svo sannarlega heima í wikipedíugreininni um bókina. Nú vantar bara fullt nafn þitt, Emil.

      Eyða
  6. Já, takk fyrir... Ég heiti Emil Örn Kristjánsson. En svo því sé haldið til haga þá greiddi Þorsteinn mér tilskilin laun fyrir skrifin.

    SvaraEyða
    Svör
    1. Takk fyrir þetta Emil, er komið á Wikipediu.

      Eyða

Út með sprokið!