208. FORVERARNIR

Það hefur margoft komið fram hér að tilgangur SVEPPAGREIFANS, með bloggsíðunni Hrakfarir og heimskupör, væri fyrst og fremst að fjalla um þær teiknimyndasögur sem gefnar voru út á íslensku á seinni hluta 20 aldarinnar og ýmsu efni sem tengdust þeim. Þar er hann að sjálfsögðu helst að tala um belgísk/frönsku myndasögurnar, sem tröllriðu hér öllu á áttunda og níunda áratug þeirrar aldar, en reyndar slæddust þar einnig með bækur frá Hollandi og Danmörku svo einhverjar séu nefndar. SVEPPAGREIFINN var nokkuð fastur í þeirri afmörkuðu umfjöllun til að byrja með en fljótlega áttaði hann sig þó á því að ýmislegt fleira efni var til sem klárlega átti heima hér á síðunni. Tarzan blöðin voru tekin til umfjöllunar og myndasögur sem hann taldi utan virðingar sína hvað varðar gæði og uppruna, eins og Bleiki pardusinn, hlutu einnig brautargengi. En þótt myndusöguáhugi SVEPPAGREIFANS hafi að mestu einskorðast við það efni sem gefið var út af Fjölva og Iðunni á áðurnefndum tíma þá áttu þessar bækur forvera frá því í (eld)gamla daga þó líklega hafi þær ekki notið jafnmikilla vinsælda og fransk/belgísku sögurnar gerðu seinna. 

Ætlunin er, í þessari færslu, að stikla aðeins á stóru um þessar helstu myndasögubækur sem komu út á árdögum myndasögumenningarinnar á Íslandi - löngu áður en stóru seríurnar tóku yfir markaðinn snemma á áttunda áratug síðustu aldar. Bækurnar voru svo sem ekkert mjög margar en þessi samantekt gæti samt gefið sæmilega mynd af því sem hér var að koma út áður en Tinni, Ástríkur og félagar þeirra komu til sögunnar. Og eins og svo oft gerist í höndum SVEPPAGREIFANS vatt þetta efni svolítið upp á sig og endaði sem miklu stærri umfjöllun en upphaflega hafði verið áætlað. Færslan er því miklu lengri en hún átti að vera þegar verkið fór af stað. En það er svo sem ekkert verra. Þessi færsla var reyndar líka langt komin, og búin að standa hálfkláruð um nokkurt skeið inni á vinnslusvæði bloggsins hjá honum, þegar hið frábæra rit Skrá yfir myndasögur á íslensku - Frá 1927 - 2021 var gefið út hjá Froski útgáfu fyrir síðustu jól. SVEPPAGREIFINN var ekki seinn á sér að fjárfesta í þessu bráðnauðsynlega uppflettiriti og fékk þá staðfestingu á þeirri vinnu sem hann var þegar búinn að inna af hendi fyrir þessa færslu. En auk þess bættust líka bæði við einhverjar bækur sem farið höfðu framhjá honum og einnig vantar þar fáeinar myndasögur. 

Það hefur svo sem stundum verið eilítið deilt um hvað teljist til myndasagna og hvað ekki. Á Facebook grúbbunni Teiknimyndasögur sem SVEPPAGREIFINN fylgir, ásamt tæplega 1700 öðrum myndasögu-unnendum, hafa stundum spunnist umræður um hvers konar bækur teljist til (teikni)myndasagna og hverjar ekki. Það hefur þó engin endanleg niðurstaða fengist um hvar þau mörk nákvæmlega liggja. Almennt virðast þó flestir á þeirri skoðun að myndasögur séu skilgreindar með myndaröðum/runum sem raðast upp og sýna samfellda sögu eða atburðarás. Þar getur texti og lýsing komi fram undir hverri mynd og/eða með hefðbundnum talblöðrum. Þannig teljist myndskreyttar sögur með einni mynd á hverri blaðsíðu yfirleitt ekki til hefðbundinna myndasagna heldur sem venjulegar barnasögur með myndum. Þessari skilgreiningu er SVEPPAGREIFINN nokkuð sammála og ætlar því að leyfa sér að fylgja henni í umfjöllun sinni í þessari færslu. Sem dæmi um myndskreytta barnasögu er Sagan um Dimmalimm eftir Mugg (Guðmund Thorsteinsson) sem fyrst var gefin út árið 1921 og sumir vilja meina að sé fyrsta íslenska teiknimyndasagan. Þeirri skoðun er SVEPPAGREIFINN til dæmis alls ekki sammála.

En þótt Íslendingar hafi löngun talið sig vera bókaþjóð voru barnabókmenntir lengi vel ekkert endilega í hávegum hafðar. Lítið kom út af barnabókum og þær þóttu jafnvel nokkur munaður, sérstaklega fyrir þau börn sem komu af fátækum heimilum. Vísirinn að myndasögunum, eins og við þekkjum þær í dag, urðu því nokkuð spennandi fjársjóður þegar þær fóru fyrst að birtast hinum ungu lesendum hérlendis. Fyrstu kynni Íslendinga af myndasögum komu reyndar úr dagblöðunum, líkt og í öðrum löndum, og nutu strax nokkurra vinsælda hjá yngstu kynslóðunum. Lengi fram eftir 20. öldinni var það jafnvel eftirsóknarvert hjá börnum og unglingum að klippa út myndasöguraðirnar úr blöðunum og líma þær síðan í þar til gerðar úrklippu- eða stílabækur svo úr varð heildarsagan. Á þann hátt gátu mörg börn notið myndasagnanna til frambúðar á meðan önnur eignuðust þessar sögur í bókaformi þegar þær fóru að koma út sem sérprent úr blöðunum.

Fyrsta myndasagan á Íslandi sem gefin var út í bókarformi, og fellur undir framannefnda myndasöguskilgreiningu, er því að öllum líkindum Halli hraukur en bókin kom út hér á landi árið 1927. Sögurnar voru eftir danska skopteiknarann Carl Rögind en hann var víða nokkuð kunnur fyrir teikningar sínar á þessum árum. Halli hraukur hafði reyndar áður birst íslenskum lesendum fyrst í barnablaðinu Æskunni í maí árið 1926 en þar nefndist kappinn hins vegar Halli hrúka. Í Æskunni birtust að jafnaði tvær myndaraðir með tveimur myndum hvor þar sem drengurinn Halli hrúka varð fyrir aðkasti jafnaldra sinna vegna vaxtarlags síns. Einn slíkur brandari eða saga birtist í hverju tölublaði og alltaf hafði Halli hrúka betur gegn hrekkjusvínunum að myndunum fjórum loknum. Eftir sextán slíkar sögur eða brandara lauk aðkomu Halla í barnablaðinu Æskunni og fyrir jólin 1927 kom út í bókarformi samansafn þeirra brandara hjá bókaverslun Sigurjóns Jónssonar. Og þar með var fyrsta myndasögubókin á íslensku komin út. Bókaútgáfan með Halla hrauki var með stífri kápu sem prentuð var í tveimur litum og leit þá nokkurn veginn svona út.

Eins og áður segir nefndist aðalsöguhetjan nú Halli hraukur og bókin varð nokkuð vinsæl enda myndasögubækur algjört nýmæli hjá íslenskum lesendum af yngri kynslóðinni. Það fór því svo að Halli hraukur seldist upp en bókin var ekki prentuð á ný fyrr en árið 1944, aftur 1949, 1955 og að síðustu árið 1959. Tvær af útgáfum sögunnar (1949 og 1955) voru um sentimetra lægri en hinar útgáfurnar þrjár og að minnsta kosti ein þeirra (2. útg. 1944) var prentuð með appelsínugulri kápu. En þessi fyrsta myndasaga sem gefin var út á Íslandi hefur verið afar eftirsótt af söfnurum nú á seinni árum. Sagan er mjög sjaldséð og margir hafa verið tilbúnir að borga vel fyrir góð eintök af þessari fágætu bók og þá gildir einu um hvaða útgáfu bókarinnar er um að ræða.

En önnur myndasagan sem gefin var út í bókaformi á Íslandi, á eftir Halla hrauk, telst að líkindum vera sagan um Dísu ljósálf sem margir muna eflaust eftir að hafa lesið og margoft hefur verið endurútgefin í sama forminu í gegnum tíðina síðan. Sagan, sem í fyrstu nefndist Ljósálfurinn litli, birtist fyrst í Aukablaði Morgunblaðsins miðvikudaginn 9. nóvember árið 1927 og það var blaðamaðurinn kunni Árni Óla sem þýddi hana úr hollensku. Samkvæmt þeirri skilgreiningu sem nefnd er hér að ofan telst þessi saga klárlega til myndasagna eins og hún kom fyrst fyrir á síðum Morgunblaðsins. Ljósálfurinn litli birtist á nokkurra daga fresti næstu vikurnar ýmist í aukablaði eða á baksíðu Morgunblaðsins og ávallt á heilli síðu í hvert sinn. Hver myndaröð hafði að geyma fjórar myndir með texta undir, þar sem sagan sjálf var sögð auk samtala sögupersónanna, og á hverri síðu birtust þrjár myndaraðir - alls 12 myndir í senn. Klárlega myndasaga.

Þessi myndasaga lauk göngu sinni í Morgunblaðinu þann 5. febrúar árið 1928 en þá höfðu alls birst 28 myndaraðir af Ljósálfinum litla eða samtals 112 myndir. Þann 11. febrúar birtist síðan tilkynning í blaðinu um að sagan hefði verið tekin saman og sérprentuð til bókaútgáfu sem senn kæmi fyrir augu kaupenda. En í þeirri útgáfu kvað reyndar við eilítið annan tón því að í bókarforminu var aðeins birt ein mynd á hverri blaðsíðu enda bókin í broti sem nam stærð vasabrotsbóka í dag. Og þar með hætti Dísa ljósálfur, eins og sagan hét núna, að vera skilgreind sem myndasaga. Eða hvað? Varla, því myndirnar sýndu áfram samfellda atburðarás sögunnar líkt og um hefðbundna myndasögu væri að ræða þó nú væri hún sett upp á annan hátt. Myndasagan um Dísu ljósálf hefur verið endurútgefin ótal sinnum í gegnum tíðina á Íslandi og nú síðast árið 2020. Í þessari nýjustu útgáfu hefur hún verið færð í fallega liti og þýðing sögunnar hefur einnig verið endurnýjuð.

Bókaútgáfan Leiftur gaf síðan út tvær aðrar sambærilegar myndasögubækur sem nefndust Alfinnur álfakóngur (1929) og Dvergurinn Rauðgrani og brögð hans (1930) en þær voru báðar teiknaðar af hinum hollenska G. Th. Rodman sem hafði einmitt einnig teiknað áðurnefnda Dísu ljósálf. Báðar þessar bækur eru klárlega myndasögur, á sambærilegan hátt og Dísa ljósálfur, þó þær hefðu reyndar aldrei birst í því nákvæmlega sama formi í dagblöðum eða tímaritum á Íslandi áður. Sögurnar um Alfinn álfakóng og Dverginn rauðgrana kannast líklega mjög margir við en þessar bækur hafa margsinnis verið endurútgefnar í gegnum tíðina og nú síðast í kringum aldamótin.

En hvað birtingu myndasagna í Æskunni varðar þá varð nú svolítið hlé á þeim eftir að Halli hrúka (Halli hraukur) hafði lokið göngu sinni þar. Snemma árs 1930 hófu þó að birtast aftur slíkar sögur í blaðinu. Fyrst um sinn voru þetta helst myndskreyttar útgáfur úr 1001 nótt en á næstu árum birtust þar einnig myndasögur sem nefndust Galdrakarlinn góði, sem kom síðan út í bókaformi árið 1933, Óheppni maðurinn, Æfintýrið í kastalanum, Valur vængfrái og Fóstbræður (Skytturnar þrjár) svo þær helstu séu nefndar. Það var svo haustið 1945 sem Bjössi bolla hóf göngu sína í Æskunni og ílengdist þar í áratugi en það er önnur saga. Allar þessar myndasögur birtust í heilsíðu formi í barnablaðinu en Galdrakarlinn góði var sú eina af þeim sem var að endingu gefin út í bókaformi. Þessi myndasögubók Galdrakarlinn góði, sem þýdd var af ljóðskáldinu og barnabókahöfundinum Margréti Jónsdóttur, virðist vera afar fágæt enda var sagan aðeins gefin út í þessu eina upplagi árið 1933.

Árið 1940 gaf lítil bókaútgáfa, sem kallaðist Bókasafn barnanna, frá sér myndasögu með hinu sígilda ævintýri um Ljóta andarunganum eftir H.C. Andersen. Þarna var um að ræða útgáfu frá Walt Disney og þessi myndasaga er því sú fyrsta sem kom út hér á landi frá þeirri risasamsteypu - sem var þá auðvitað ekkert í líkingu við það sem seinna varð. Reyndar hafði árið áður komið út barnabók úr smiðju Disney, frá bókaútgáfunni Leiftri, sem nefndist Búri bragðarefur en sú saga var ekki myndasaga. Búri bragðarefur var forveri sjálfs Mikka músar og alls var sú saga gefin út þrisvar sinnum á næstu árum. Ljóti andarunginn er afar sjaldgæf bók en er merkileg að því leyti að þetta var fyrsta myndasögubókin á íslensku þar sem teikningarnar voru í lit og auk þess var þetta einnig í fyrsta sinn sem talblöðrur sáust í íslenskri myndasögu. Sagan er þýdd úr dönsku en hvergi hefur SVEPPAGREIFINN fundið neinar upplýsingar um hver íslenskaði þessa merkilegu bók.

Næsta ár (1941) sendi Víkingsútgáfan frá sér myndasöguna um Mjallhvít og dvergana sjö og aftur var seilst í smiðju Walt Disney sem var augljóslega orðin afar vinsæl hjá íslenskum ungmennum. Sagan var unnin og teiknuð upp úr teiknimyndinni sígildu frá árinu 1937 og raðað á smekklegan hátt upp sem myndasögu með talblöðrum og allt. Í fyrsta myndaramma hverrar blaðsíðu voru ljóð sem Tómas Guðmundsson borgarskáld hafði ort en sá skáldskapur fylgdi þó ekki endilega þeirri atburðarás sem var í gangi hverju sinni í sögunni. Kvæðin voru meira í anda almennra heilræða þar sem helstu sögupersónunum var stillt upp, á móti hverju öðru, í heimspekilegu líkindamáli - oft á tíðum fullþungt fyrir ung börn. Þessi saga um Mjallhvíti og dvergana sjö hafði birst á síðum Sunnudagsblaðs Þjóðviljans, árin á undan, en þar var þó hvergi að finna ljóð Tómasar sem birtust í bókaútgáfunni árið 1941. En það má segja að hinar glæsilegu bækur um Mjallhvíti og dvergarnir sjö og Ljóti andarunginn hafi verið fyrstu myndasögubækurnar á íslensku sem líktust aðeins og voru í anda þeirra belgísk/frönsku sem seinna komu. Þessi bók er mjög sjaldgæf.

Myndasaga sem nefndist Æfintýrið í kastalanum, í þýðingu Guðjóns Guðjónssonar, kom síðan út í bókaformi hjá Æskunni árið 1942 og var tólf blaðsíður að lengd. Bókin er, líkt og allar þessar löngu gleymdu myndasögur, afar sjaldséð og slegist er um eintök þegar þau birtast enda var sagan ekki gefin út nema í þetta eina skipti. Bókin Æfintýrið í kastalanum var í svipaðri stærð og teiknimyndasögurnar sem Fjölvi og Iðunn gáfu út löngu seinna. Sagan birtist reyndar í lit í Æskunni en þar sem hún var ekki gefin út í bókaformi fyrr en árið 1942 þá voru Ljóti andarunginn og Mjallhvít og dvergarnir sjö fyrstu lituðu sögurnar í myndasögubók. Þess má til gamans geta að sagan Æfintýrið í kastalanum var endurbirt í Æskunni fram eftir árinu 1981 og hefur án efa slegið þar í gegn.

Árið 1942 kom fyrsta Tarzan myndasagan út í bókaformi á íslensku. Hún hét Tarzan sterki og það var bókaútgáfan Leiftur sem sendi hana frá sér í þýðingu Hersteins Pálssonar. Þessi myndasögubók var í raun mjög lítil og hver blaðsíða hafði að geyma eina mynd líkt og Dísa ljósálfur hafði gert í bókaútfærslunni sinni. Sagan var því heilar 388 blaðsíður að lengd og virðist hafa verið prentuð að minnsta kosti tvisvar því að í títtnefndri Skrá yfir myndasögur á íslensku kemur fram að bókin hafi líka verið gefin út árið 1945. Einnig var þess getið í auglýsingu í Vísi að sagan væri aftur komin í bókaverslanir en Tarzan sterki birtist aldrei í neinu af íslensku dagblöðunum áður en hún kom út í þessari litlu bók. Líkt og í svo mörgum af þeim myndasögum sem íslenskum lesendum stóð til boða á þessum árum, hvort sem þær voru í bókaformi eða í dagblöðunum, voru allar skýringar og samtöl í texta fyrir neðan myndirnar og myndirnar í þessari sögu voru án allra lita. Að útliti er þessi bók ósköp venjuleg á að líta og í fljótu bragði er erfitt að átta sig á að um myndasögu sé að ræða. Bókin virðist vera til í nokkrum litaútfærslum en ekki er þó ljóst hvaða litir tilheyri 1. útgáfu og hvaða litir tilheyri 2. útgáfu. Ein útgáfa bókarinnar er græn að lit (eins ég sést hér að neðan sem kemur af Facebook grúbbunni Teiknimyndasögur) og samkvæmt mynd í Skrá yfir myndasögur á íslensku virðist sem einnig sé til rauðleit útgáfa og með brúnum kili. Eintak SVEPPAGREIFANS er hins vegar appelsínugult að lit. Ekki er hann almennt vel að sér um þessa útgáfu um Tarzan sterka en líklegt má telja að í fyrndinni hafi verið hlífðarkápa með mynd utan um bókina. Gaman væri ef einhver hefði yfir fróðleik að ráða sem stutt gæti þá kenningu.

Myndasögur um Tarzan höfðu þá þegar birst um nokkurt skeið í íslensku dagblöðunum. Tarzan - tvíburarnir hóf göngu sína í Sunnudagsblaði Vísis í byrjun febrúar árið 1939 þar sem heil síða með þremur myndaröðum var helguð hetjunni fáklæddu. Og þann 7. maí árið 1942 hófst myndasagan Tarzan apabróðir í hefðbundnu útgáfunni af Vísi þar sem ein myndaröð birtist daglega neðst á baksíðu blaðsins. Tarzan - tvíburarnir kom aldrei út í bókaformi en nokkru seinna var Tarzan apabróðir gefin út af bókaútgáfunni Leiftri og sú myndasögubók var að öllum líkindum endurútgefin þrisvar sinnum eftir það. Það hefur verið svolítið óljóst hvenær sagan var fyrst gefin út í bókaformi því til eru útgáfur af sögunni sem ekki eru merktar með ártali á meðan einnig virðast vera til eintök sem sagðar eru útgefnar árið 1945. Sjálfur á SVEPPAGREIFINN útgáfu af sögunni sem ekki er með ártali en hún er græn að lit með appelsínugulum kili. Í tilkynningu í Vísi í lok júlí árið 1943 segir að Tarzan apabróðir sé nýkomin út í sérprentun og því er líklegt að þar sé um að ræða sömu útgáfu. 1. útgáfan sé því líklega frá árinu 1943, 2. útgáfa 1945, 3. útgáfa 1962 og sú 4. kom út árið 1983. Í Skrá yfir myndasögur á íslensku eru aðeins tilgreindar tvær útgáfur af sögunni og að 1. útgáfa bókarinnar hafi komið út árið 1949. Upplýsingar um útgáfur bókarinnar eru því nokkuð misvísandi.

Um svipað leyti hafði Leiftur sent frá sér myndasögurnar Tarzan í borg leyndardómanna (1943) og Tarzan og fílamennirnir (1944) en þær sögur höfðu þó birst í Vísi á eftir Tarzan apabróður. Árið 1945 komu einnig út hjá Leiftri Tarzan og eldar Þórsborgar, Tarzan og ljónamaðurinn var gefin út hjá Blaðaútgáfunni Vísi og Vínlandsútgáfan sendi frá sér Tarzan og sjóræningjarnir. Allt voru þetta myndasögur sem birtust í Vísi á þessum árum. Allar þessar bækur eru í dag mjög eftirsóttar og þá sérstaklega af erlendum söfnurum sem hafa sérhæft sig í ýmiskonar efni um Tarzan. Margir þeirra eru jafnvel tilbúnir að borga fúlgur fjár fyrir góð eintök af þessum sjaldgæfu útgáfum. Upplögin sem gefin voru út hér á landi voru ekki stór og íslensku Tarzan bækurnar eru því mikið fágæti.

Árið 1948 kom út myndasagan Sagan af honum krumma og fleiri ævintýri eftir þýska skopteiknarann Wilhelm Busch en það var Ingólfur Jónsson sem þýddi hið bundna mál sem einkennir söguna. Hér er um að ræða eina aðalsögu sem ber titil bókarinnar en auk hennar eru í henni tvö önnur og styttri ævintýri sem nefnast Blásturspípan og Laugardagskvöldið. Undirtitill bókarinnar er; Með 75 teiknimyndum en teikningar Busch eru án lita og textinn er staðsettur undir myndunum. Þessi bók var gefin út að minnsta kosti tvisvar sinnum í viðbót (2. útg. 1963 og 3. útg. 1975) og það var að öllum líkindum bókaútgáfan Norðri sem kom að öllum þeim útgáfum. SVEPPAGREIFINN á tvö eintök af þessari myndasögu og líklegt má telja að þar sé um 3. útgáfuna að ræða þó ártal þeirra komi hvergi fram. Þess má einnig til gamans geta að árið 1981 kom út bókin Max og Mórits - Strákasaga í sjö strikum, eftir sama höfund, í þýðingu Kristjáns Eldjárns fyrrverandi forseta og þjóðminjavarðar. Sú bók er byggð upp á sama forminu, myndasaga með undirtexta í bundnu máli, og hefur verið ófáanleg í mörg ár en hún var endurútgefin árið 2006. En þetta var útúrdúr.

Næst segir frá bók í myndasöguformi sem nefnist Óli segir sjálfur frá en hún var gefin út af bókaútgáfunni Norðra árið 1949. Þessi saga kom frá Svíþjóð og var eftir listamanninn Marcus Hentzel en það var Hlíf Árnadóttir sem þýddi bókina úr frummálinu sænska. Bókin Óli segir sjálfur frá var í nokkuð stóru broti og 48 blaðsíður að lengd og stærð hennar var því í samræmi við þær stöðluðu stærðir á myndasögunum sem íslenskar kynslóðir kynntust löngu seinna. Teikningar sögunnar voru ólitaðar og ekki var notast við talblöðrur í henni. Bókin er afar sjaldgæf líkt og svo margar af þeim myndasögum sem gefnar voru út bernskudögum þeirra á íslensku.

Myndasögur nutu nú orðið nokkurra vinsælda á Íslandi og ýmsir reyndu jafnvel að notfæra sér þær til að koma boðskap sínum, til ungra lesenda, á framfæri. Hjarðsveinninn sem varð konungur er til dæmis bók í myndasöguformi með kristilegu ívafi sem gefin var út af Fíladelfíu árið 1951. Þessi bók var þýdd úr finnsku af Ásmundi Eiríkssyni en sagan er eftir Eino Ahonen og teikningarnar gerði Inga Lagerström. SVEPPAGREIFINN gerir ráð fyrir að þessi útgáfa sé byggð á sömu sögu og Hjarðsveinn og konungur, myndasaga um Davíð konung, sem minnst er á hér aðeins neðar.

En á árunum 1953-56 sendi Bókagerðin Lilja einmitt frá sér að minnsta kosti fjórar litlar myndasögur með kristilegu yfirbragði. Þær nefndust Ging Lin - myndasaga frá Kína (1953), Hjarðsveinn og konungur - Myndasaga um Davíð konung (1954), Jóhannes Markús (1956) og Á meðal villtra indíána - Myndasaga um Davíð Zeisberger (1956) en allt voru það sögur sem áður höfðu birst í hinu kristilega barnatímariti Ljósberanum. Sögurnar voru allar með texta og samtöl undir myndunum en fleiri slíkar birtust einnig í blaðinu sem aldrei voru þó gefnar út í bókaformi. Fæstar þessara sagna þættu merkilegar í dag en þær eru engu að síður skilgreindar sem myndasögur og teljast því með.

Í Skrá yfir myndasögur á íslensku má sjá bók sem nefnist Ævintýri Kalla og Palla og var gefin út 1957 en SVEPPAGREIFINN fann ekki neina nothæfa mynd eða upplýsingar af neinu gagni um þá myndasögubók. Árið 1959 sendi Bókaútgáfan Snæfell síðan frá sér myndasöguna Róbinson sem var byggð á hinni kunnu sögu um Robinson Crusoe eftir Daniel Defoe. Þessi útgáfa sögunnar var unnin nokkuð frjálslega af sænska skopteiknaranum Kjeld Simonsen en það var Vilbergur Júlíusson, skólastjóri í barnaskóla Garðahrepps, sem þýddi þessa myndasögu. Bókin er í svipari stærð og litlu bækurnar um Palla og Togga, 64 blaðsíður að lengd, ólituð og án textablaðra en með skýringartexta undir hverri myndaröð. Þessi bók Róbinson virðist ekki vera alveg jafn sjaldgæf og margar af þeim myndasögum sem áður hefur verið minnst á hér því þó nokkur þokkaleg eintök af sögunni virðast vera í umferð ef marka má þann fjölda mynda sem SVEPPAGREIFINN hefur séð af bókinni á Facebook grúbbunni Teiknimyndasögur.

Árið 1960 sendi bókaútgáfan Skuggsjá frá sér tvær myndasögubækur um Rasmus Klump en þessar sögur hétu Rasmus Klumpur í hnattferð og Rasmus Klumpur í leit að fjársjóðum. Rasmus Klumpur hafði árið 1956 birst á síðum vikuritsins Fálkans í heilsíðuformi en þá nefndist hann reyndar Bangsi Klumpur. Sú saga kallaðist einfaldlega Bangsi Klumpur og vinir hans í Fálkanum en þarna var um að ræða söguna Rasmus Klumpur smíðar skip sem kom síðan út í bókaformi árið 1981 og var raunar fyrsta sagan í bókaflokknum. Það ár hóf bókaútgáfan Örn og Örlygur að gefa reglulega út fleiri bækur um Rasmus Klump í þýðingu Andrésar Indriðasonar og þá var Rasmus Klumpur í hnattferð meðal annars endurútgefin. Bækurnar tvær sem komu út árið 1960 eru frekar sjaldgæfar.

Árið 1962 kom út lítil bók um Hróa Hött en svo virðist sem nokkur fleiri sambærileg hefti eða blöð um kappann hafi einnig verið gefin út á svipuðum tíma. SVEPPAGREIFINN hefur rekist á nokkur af þeim heftum undir heitinu "Hetjusögur" en hefur annars ekki miklar upplýsingar um þá útgáfu nema að hugsanlega hafi þær á tímabili komið út á um hálfs mánaða fresti. Það virðist sem að Nesútgáfan frá Neskaupstað hafi sent frá sér þessar sögur í þýðingu Haraldar Guðmundssonar og að komið hafi út að minnsta kosti tíu slík hefti. Líklega var þessum "Hetjusögum" Nesútgáfunnar seinna safnað saman og þær endurútgefnar í einni þykkri bók árið 1976 og það er þá hugsanlega Hróa Hött bókin sem er lengst til vinstri hér fyrir neðan.

Strákarnir í Stóradal heitir myndasaga sem Bókaforlag Odds Björnssonar á Akureyri gaf út, fyrir jólin árið 1967, í þýðingu Sigurðar Gunnarssonar úr dönsku. Þessi saga er teiknuð af norska listamanninn Ivar Pettersen, eftir sögu Leif Halse, og er sextán blaðsíður að lengd. Hver blaðsíða hefur að geyma sex jafnstórar, litaðar myndir án talblaðra en allur skýringartexti, auk samtala persóna sögunnar, er birtur undir hverri mynd. Strákarnir í Stóradal er svolítið í anda Bjössa bollu úr Æskunni, sem áður hefur verið minnst á, en þær eiga þó fátt annað sameiginlegt nema það að vera ættaðar frá frændum okkar í Noregi. Þessi bók er frekar sjaldgæf og erfitt að nálgast.

Árið 1968 gaf Æskan út myndasögubókina 15 ævintýri litla og stóra eftir danska skopteiknarann Carl Rögind en sá hinn sami hafði einnig teiknað sögurnar um Halla hrauk (Halla hrúku) sem minnst er á hér efst í færslunni og telst fyrsta myndasagan sem gefin var út á Íslandi. Bókin er þýdd úr dönsku en ekki virðist koma fram hver annaðist íslensku þýðinguna á þessari myndasögubók.

Þá má auðvitað nefna myndasögubókina Gulleyjuna, sem er byggð á hinni frægu sögu Robert Louis Stevenson, en það var Bókaver sem gaf þetta hefti út árið 1969. Listamaðurinn Peter Jackson teiknaði myndirnar í bókinni en hvergi kemur fram hver þýddi þessa útgáfu yfir á íslensku. Þó þessi bók sé auðvitað frekar sjaldgæf þá er hún tiltölulega algeng miðað við margar af þessum gömlu myndasöguútgáfum. Í það minnsta hefur SVEPPAGREIFINN það oft rekist á hana að hann hefur látið sér eitt gott eintak af bókinni duga. Þessi útgáfa af Gulleyjunni er ólituð myndasaga, með þremur til sjö myndarömmum í hverri myndaröð, og texta fyrir neðan. Á gagna- og leitarvefnum Gegni kemur fram að þetta sé ný útgáfa af Gulleyjunni og þar er sérstaklega tekið fram að 1. útgáfan hafi verið gefin út árið 1906. Sú útgáfa var þó klárlega skáldsaga, gefin út sem hluti af bókasafni Lögbergs í Winnipeg, og er því ekki fyrsta myndasagan sem kom út á íslensku.

Þetta er að sjálfsögðu engan veginn tæmandi samantekt og ýmsar fleiri bækur komu út á þessum árum sem skilgreina mætti sem teiknimyndasögur. Árið 1949 virðist Steindórsprent til dæmis hafa sent frá sér myndasögu með ævintýrum um Buffalo Bill og er merkt sem 1. hefti og árið 1943 kom út eins konar áróðursrit í myndasöguformi sem nefndist Líf Franklin Roosevelt.

Þá komu út tvö myndasöguhefti um Hans Klaufa og Svínahirðinn hjá Ævintýraútgáfunni árið 1946 og á árunum 1957-59 komu út að minnsta kosti sex sögur með Dodda litla eftir Enid Blyton, frá Myndabókaútgáfunni, en hugsanlega voru þær allt að tíu talsins. Þær bækur voru í mjög litlu broti (10x10 cm), með einni mynd á hverri blaðsíðu, en voru um 40 blaðsíður að lengd og með texta undir myndunum líkt og í svo mörgum af þessum eldri sögum. Til viðbótar má nefna H.C. Andersen Ævintýri sem kom út árið 1970 og Grallarastjörnuna eftir Inger og Lasse Sandberg sem kom út í þýðingu Guðrúnu Svövu Svavarsdóttur árið 1971. Myndir af báðum þessum myndasögubókum er að finna í heftinu Skrá yfir myndasögur á Íslandi. Voðalega litlar upplýsingar er annars að finna um margar þessara bóka utan þess fróðleiks sem meðlimir myndasögugrúbbunnar Teiknimyndasögur hafa deilt á Facebook. Einhverjum bókum er SVEPPAGREIFINN sjálfsagt að gleyma og einnig er eflaust til fullt af efni sem ekki hefur verið nefnt í þessari færslu og mun verða grafið upp af alvöru myndasögunördum á komandi misserum. 

En svo má alls ekki gleyma að myndasögublöð voru einnig gefin út hér á landi til skamms tíma. Sem dæmi um slíkt má auðvitað helst nefna 26 tölublöð af Sígildum sögum með myndum sem komu út á árunum 1956-57.

Sígildar sögur voru erlend blöð úr breska myndasagnaflokkinum Classics International sem voru þýdd og gefin út hér á landi og nutu mikilla vinsælda. Á árunum 1987-89 voru blöðin síðan endurútgefin af bókaútgáfunni Tákn og þá komu út 23 tölublöð úr þessum flokki en þau voru þó ekki gefin út í alveg sömu útgáfuröð og eldri blöðin. Hugsanlega voru blöðin einnig endurútgefin á árunum 1963-64, því á þeim tíma voru þessi blöð rækilega auglýst til sölu í dagblöðum líkt og um nýja útgáfu væri að ræða, en líklegra má þó telja að þar hafi aðeins gamlir lagerar frekar verið dregnir fram í dagsljósið og seldir á ný. En árið 1966 var gerð tilraun til að gefa út mánaðarlegt myndasögublað hér á landi að erlendri fyrirmynd en svo virðist að aðeins hafi komið út tvö tölublöð áður en útgáfa þeirra lognaðist út af. Þetta blað nefndist Smári - Barnablað og var reyndar frekar fátæklegt til fara en útgefandinn nefndist Komix. Líklega höfðu þessi blöð fyrst og fremst verið ætluð allra yngstu lesendunum en þau höfðu einnig að geyma ýmsa leiki og þrautir. SVEPPAGREIFINN mun eflaust fjalla seinna um bæði myndasögublöðin Sígildar sögur með myndum og Smára þegar fram líða stundir.

SVEPPAGREIFINN gerðist svo ósvífinn, eins og svo oft áður, að fá lánaðar myndir af mörgum af þessum ófáanlegu myndasögum af Facebook grúbbunni Teiknimyndasögur en aðrar myndir eru úr hans eigin safni. Upplýsingar um margar af þessum bókum koma einnig úr áðurnefndri grúbbu og þakkar síðuhafi kærlega fyrir stuldinn á þeim en annað hefur verið grafið upp með grúski og gramsi af margvíslegum toga. Margir myndasögusafnarar hugsa SVEPPAGREIFANUM sjálfsagt þegjandi þörfina fyrir að vera að gaspra svona um og upplýsa um sjaldgæfar bækur, í þessari samantekt, sem þeir vildu helst getað setið einir um. En það er víst ekki hægt að gera öllum til geðs og nú bætast eflaust margir safnóðir í hópinn sem vilja bítast um þessi fáu eintök sem sleppa í umferð.

207. EINN VIGGÓ BRANDARI

Þennan föstudaginn er frekar rólegt yfir SVEPPAGREIFANUM og sú værukærð gerir það að verkum að færsla dagsins er í einfaldari kantinum. Heldur hefur saxast á samansafnaðan færslubanka síðuhafa og hugsanlega verða því fleiri slíkar áberandi í sumar. Ætlunin er þó að reyna að viðhalda eðlilegri birtingu á myndasöguefninu hér, enda enn af nægu að taka, en það fer samt allt eftir frítíma og afkastagetu SVEPPAGREIFANS sem óðum fer þverrandi. Enn á hann þó í fórum sínum allmikið af hálfkláruðum myndasögufærslum sem aðeins bíða þess að vera kláraðar.

Að þessu sinni er um að ræða Viggó brandara sem birtist í 2066. tölublaði SPIROU tímaritsins, þann 17. nóvember árið 1977, en hann hefur aldrei birst í þeim bókum sem Iðunn og Froskur útgáfa hafa sent frá sér á íslensku. Þess verður þó varla lengi að bíða og vonandi fer enginn að gera neitt veður út af þessari ólöglegu birtingu og þýðingu SVEPPAGREIFANS. Brandarinn er mjög dæmigerður þar sem bíll Viggós og Eyjólfur koma við sögu og hann endar að sjálfsögðu með afskiptum Njarðar lögregluþjóns þar sem hann er með pennann sinn og svörtu bókina á lofti. Á þessum tíma birtist efni André Franquin mjög stopult í tímaritinu og í nokkurn tíma höfðu nýjir Viggó brandarar bara sést á nokkurra vikna fresti í blaðinu. Stundum liðu þá sex til átta vikur á milli nýrra brandara en þess á milli var birt gamalt og gott efni um Viggó undir yfirskriftinni Coin des classiques eða Sígilda hornið.

En hér er alla vega brandarinn ...

206. ROBINSON LESTIN

SVEPPAGREIFINN hefur verið óvæginn, í gegnum tíðina, við að viða að sér belgísk/frönskum myndasögum víðs vegar að úr heiminum og á til að mynda töluvert safn bóka á frönsku þó hann tali ekki stakt orð í tungumálinu. Slík vandkvæði hefur hann reyndar alltaf álitið minniháttar og þau hafa svo sem ekki verið að aftra honum frá því að fylla enn betur upp í myndasöguhillurnar sínar enda er myndmálið sjálft í teiknimyndasögum auðvitað mikilvægasti hluti þessa sagnaforms. Myndasögurnar um Sval og Val hafa mjög lengi verið í uppáhaldi hjá SVEPPAGREIFANUM og af þeirri sömu ástæðu lagði hann alltaf mikla áherslu á að loka hringnum og eignast allar þær bækur úr seríunni sem ekki komu út hérlendis á sínum tíma. Það tókst fyrir nokkrum árum síðan (og gott betur) en hann hefur löngum verið svo heppinn að hafa haft gott aðgengi að þessum myndasögum í fríum sínum í syðri hluta Evrópu á undanförnum árum. Flestar Sval og Val bóka hans (fyrir utan þær íslensku auðvitað) eru á þýsku, dönsku og frönsku en fjölbreytileikinn hefur þó einnig ráðið þar nokkuð för og SVEPPAGREIFANUM telst þannig til að hann eigi alls rúmlega hundrað bækur úr Sval og Val seríunni á sjö eða átta tungumálum.

Margir þekkja eflaust þykku Sval og Val safnbækurnar frábæru sem Dupuis hóf að gefa út árið 2006 en þessi hefti hafa einmitt einnig verið að koma út á dönsku hjá Egmont Serieforlaget. Þær bækur hefur SVEPPAGREIFINN verið að freistast til að kaupa á þýsku og hefur, þrátt fyrir að þær séu fokdýrar, ekki séð neitt eftir þeim kaupum. Að öllum líkindum hefur hann verið að borga milli fjögur og fimm þúsund kall fyrir hverja bók en til að byrja með verslaði hann þær aðeins í Sviss sem er auðvitað eitt allra dýrasta land í heimi. Í dag eru þær líklega orðnar ennþá dýrari þar og í seinni tíð hefur hann því keypt þessar bækur frá Þýskalandi þar sem þær eru heldur ódýrari. 

Það er Carlsen Comics sem gefur þær út á þýsku og hvert hefti er um 220-230 blaðsíður að lengd, milli tveir og þrír sentimetrar á þykkt, harðspjalda og afar vandaðar að allri gerð. Safnbækur þessar hafa að geyma nánast hvert einasta efni sem birtist um Sval og Val, í SPIROU tímaritinu, raðað upp í tímaröð og þá gildir einu hvort um er að ræða hinar hefðbundnu sögur úr bókaútgáfunni eða stuttar jólasögur, brandarar eða myndir sem hvergi birtust annars staðar. Í byrjun hvers heftis er um 20-50 blaðsíðna inngangur með fróðleik og myndefni úr blöðunum af margvíslegum toga. Þannig eru, í hverju hefti, birtar þrjár til fjórar sögur auk þess sem einnig er heilmikill texti með fróðleik á milli sagnanna. Fyrstu átta bækur þessarar safnseríu voru eingöngu með efni frá André Franquin en síðan komu næstu þrjár með sögum Fourniers, því næst tvær með efni þeirra Nic og Cauvin og svo koll af kolli. Heftin í frönsku útgáfunni eru öll númeruð þar sem fyrsta hefti Franquins er merkt númer 1 en einnig tilheyrir þessari safnseríu tvær bækur, þó þær séu ónúmeraðar, sem hafa að geyma forsöguna sem þeir Rob-Vel og Jijé unnu að. Sögurnar úr þeim heftum tilheyrðu aldrei hinni opinberu Sval og Val útgáfuseríu enda voru þær afar stuttar og viðvaningslegar á að líta þó þær séu auðvitað mjög merkilegar. Í skandinavísku útgáfunum (dönsku, norsku og sænsku) hefur þessum tveimur bókum verið skeitt saman í eina.

Í 8. heftinu, sem kom út árið 2010 og hefur að geyma síðasta efni Franquins, er að finna mjög óvenjulega sögu sem flestir Sval og Val áhangendur hafa án nokkurs vafa farið á mis við. Sagan heitir Les Robinsons du rail á frönsku en það myndi væntanlega vera þýtt sem Robinson lestin á íslensku. Þar segir af ansi snörpu ævintýri sem þeir vinnufélagarnir Svalur, Valur og Viggó viðutan lenda saman í en auk þeirra koma einnig við sögu fáeinar persónur af ritstjórnarskrifstofu SVALS og nokkrar aðrar aukapersónur. Það sem er óvenjulegast við þessa sögu að hún er ekki myndasaga, heldur myndskreytt saga, sem birtist í SPIROU tímaritinu í nokkrum hlutum, og þekur heilar 44 blaðsíður í þessu 8. safnhefti seríunnar. Franquin teiknaði auðvitað myndirnar sem fylgja sögunni en þær eru alls tuttugu og sex talsins. Yvan Delporte skrifaði sjálfa söguna, sem er algjörlega í anda Franquin, en Jidéhem teiknaði bakgrunnsmyndirnar. Sagan var gefin út í bókarformi af Dupuis árið 2013 með aukaefni, í tilefni af 75 ára afmæli Svals, en hún hafði aðeins þrisvar sinnum áður verið gefin út í Belgíu og þá af öðrum útgáfum. Þær útgáfur (1981,1987 og 1993), sem voru þó aldrei hluti af upprunalegu útgáfuröðinni, voru samt takmarkaðar á ýmsan hátt og höfðu til að mynda ekki að geyma allar myndirnar sem birtust upphaflega í tímaritinu. Hér má sjá kápu Les Robinsons du rail frá Atelier editions bókaútgáfunni sem gefin var út árið 1981.

En það var upp úr 1960 sem ýmis fyrirtæki og stofnanir í Frakklandi fóru að átta sig á að hægt var að nýta sér myndasögur og myndasöguhetjur í markaðsskyni. Ástríkur hafði riðið svolítið á vaðið í þeim efnum og auglýsingaherferð með honum hafði þá þegar vakið verðskuldaða athygli þar á slóðum. Þetta var að sjálfsögðu löngu fyrir tíma þeirra auglýsinga- og markaðsafla sem við þekkjum í dag. Franska Ríkisjárnbrautafélagið SNCF voru búin að átta sig á því að með breyttum og fjölbreytilegri ferðamátum höfðu lestarsamgöngur dregist aftur úr með aukinni samkeppni á vegum úti og úr lofti. Á þessum árum þótti orðið gamaldags og lúðalegt að ferðast með lest og því vildu þeir breyta. Það var því fyrir tilstilli George Troisfontaines, yfirmanns á alþjóðlegri auglýsingastofu, að Dupuis komst í samband við SNCF árið 1962 en hann var einnig ábyrgðarmaður fyrir birtingu auglýsinga hjá útgáfufélaginu. Með nýstárlegri auglýsingaherferð var ætlun SNCF að vekja athygli ungra myndasögulesenda sem fyrirtækið myndi síðan nota til að komast að foreldrum þeirra. Hugmyndin fólst í útgáfu á teiknimyndasögu, með þekktum myndasöguhetjum, þar sem lestir og lestarsamgöngur skyldu leika stór hlutverk. Fyrst leituðu SNCF reyndar til Hergés en hann hafnaði boðinu og það var því þá sem Troisfontaines greip inn í og bauð fram krafta Dupuis útgáfunnar. Myndasaga með Sval og Val skyldi það verða, með spennandi ævintýrum, sem hefðu eitthvað með lestarsamgöngur að gera. Þetta gat varla verið meira skothelt til að komast inn að hjörtum ungra lestarfarþega! En fyrir André Franquin kom þetta tilboð á versta mögulega tímapunkti. Hann hafði þá um nokkurt skeið barist við þunglyndi eins og stopul vinna hans við Sval og Val sögurnar á þessum tíma gaf til kynna. Yvan Delporte tók því að sér að semja handrit að sögu en hafði síðan samband við Jidéhem, og leitaði eftir hans aðstoð, enda Franquin óvinnufær á löngum köflum. Verkið tafðist því töluvert og SNCF menn fóru að verða ansi óþolinmóðir með seinkunina. Í staðinn var Delporte, sem á þessum árum var reyndar aðalritstjóri SPIROU blaðsins, skyndilega búinn að skrifa litla skáldsögu upp úr efninu.

Þegar til kom urðu örlög sögunnar önnur en upphaflega hafði verið gert ráð fyrir. Það þarf náttúrulega ekki að taka það fram að SNCF hafði takmarkaðan áhuga á að vera viðriðið hasarsögu þar sem kjarnorkuknúin tímasprengja í formi hraðlestar þýtur stjórnlaust í gegnum alla Evrópu. Það samræmdist ekki beint ímynd hinna fjölskylduvænu ferðakosti hraðlesta sem þeir höfðu í huga. Síðan var þessi saga skrifuð sem útvarpssaga eða einhvers konar útvarpssápuópera, undir heitinu Svalur í Frakklandi, og var meðal annars flutt á belgísku útvarpsstöðinni RTB í október árið 1963 en þær upptökur hafa þó ekki varðveist. En árið eftir birtist sagan í nokkrum hlutum og myndskreytt af Franquin og Jijéhem í SPIROU tímaritinu. Fyrsti hluti hennar birtist í páskablaðinu, tölublaði númer 1354 sem kom út þann 26. mars 1964, og síðan vikulega þar til henni lauk í tölublaði 1363 þann 28. maí. Á þessum tíma var Franquin í mikilli andlegri lægð og var búinn að vera að taka sér hlé frá vinnu við hinar hefðbundnu myndsögur um Sval og Val en þessi saga var gerð aðeins fjórum árum áður en hann teiknaði sína síðustu sögu úr seríunni. Jean-Claude Fournier tók síðan við Sval og Val árið 1969.

En Les Robinsons du rail segir í meginatriðum frá því að Valur er sendur út af örkinni, af tímaritinu Sval, til að fjalla um glænýja, kjarnorkuknúna hraðlest sem til stendur að vígja og er tilbúin á lestarstöðinni til að leggja af stað í jómfrúarferð sína. Vegna manneklu á ritstjórnarskrifstofunni neyðist Valur til að taka Viggó með, sér til aðstoðar, en á lestarstöðinni er múgur og margmenni ásamt ýmsum fyrirmennum sem ætla að vera viðstaddir vígsluathöfnina. Þar sem Viggó er viðstaddur atburðinn tekst honum fyrir slysni að sjálfsögðu óvart að gangsetja háþróaða eimreiðina. Lestin brunar því stjórnlaust af stað og þvælist þvers og kruss um alla Evrópu. Um borð eru, auk þeirra Vals og Viggós, samgöngumálaráðherra Frakklands, venjulegur lestarvörður og þjónn. Stjórnklefinn er rammlega lokaður og læstur með öflugu öryggiskerfi og það er engin leið fyrir þá sem um borð eru að stöðva lestina. Hraðinn eykst jafnt og þétt í samræmi við aukna spennu og hinni takmarkalausu framleiðslu á orku sem knúið getur lestina endalaust áfram. 

Svalur kemst í talstöðvarsamband við þá sem um borð eru og saman vinna þeir að því, ásamt verkfræðingnum Molette sem er einn helsti hönnuður þessarar byltingarkennda grips, að reyna að ná stöðva stjórnlausa lestina. En auk þess þarf auðvitað að sjá tímanlega til þess að teinarnir, sem óstöðvandi lestin brunar um, séu auðir og án allrar óþarfa fyrirtöðu. Það tekst svona að mestu leyti. Inn í söguna eru síðan fléttaðar ýmsar spaugilegar uppákomur, eins og eðlilegt er þar sem Viggó kemur við sögu, og afar skemmtilega sýn eða sjónarhorn á samtöl þeirra Vals og Viggós. Lesendur þekkja auðvitað og eru vanir frekar einföldum samskiptum þeirra félaga í textablöðrum myndasöguformsins en fjölbreytilegri samræður þeirra í almennu textaformi eru sjaldgæfari. Sjálf lestarferðin ófyrirsjáanlega tekur virkilega á enda full af krefjandi uppákomum og auðvitað óvæntum vandræðum. En að endingu er það reyndar Viggó sjálfur sem finnur loksins einfalda lausn til að stöðva þessa tortímingavænu för hinnar kjarnorkuknúnu hraðlestar.

Strangt til tekið er þetta ekki ævintýri um Sval og Val, enda söguformið ólíkt því sem við eigum að venjast, en engu að síður má hafa nokkuð gaman að henni og fyrir SVEPPAGREIFANN eru það fyrst og fremst myndskreytingar Franquins sem vekja mestan áhuga hans. Þessar Sval og Val myndir listamannsins frábæra voru auðvitað teiknaðar sérstaklega fyrir Les Robinsons du rail og komu ekki fyrir sjónir aðdáenda seríunnar í áraraðir. Margar þessara mynda eru algjör listaverk. Þær eru einnig óvenjulegar að því leiti að þó þær tilheyri myndskreytingu með sögu í textaformi þá eru þær samt margar hverjar með talblöðrum líkt og um myndasögu væri að ræða. Sumar myndanna eru litlar en aðrar þöktu heilu síðurnar í SPIROU tímaritinu á sínum tíma. Fyrir útgáfu sögunnar í safnhefti 8 voru myndirnar unnar og litaðar upp á nýtt. Það var Frédéric Jannin sem gerði það en þá útfærslu er einnig að finna í afmælisútgáfunni sem kom út í bókaformi árið 2013. 

Það hefði kannski líka verið áhugavert að sjá söguna í myndasöguformi en sennilega hefði hún hentað best fyrir dæmigerðan einnar blaðsíðna Viggó brandara sem hefði síðan endað þegar lestin þaut af stað. Þótt sagan þætti eflaust ekki merkileg í dag má ekki gleyma að því að að henni stóð þrír frábærir listamenn sem allir voru stórtækir á afurðum Dupuis útgáfunnar til langs tíma. Venjulegir myndasögulesendur hafa líklega lítinn áhuga á þessari sögu jafnvel þeir sem eru aðdáendur Svals og Vals, nema fyrir myndskreytingarnar, en fyrir safnara er þetta mikilvæg og eiginlega bara skyldueign. Fáir vita af sögunni enda hefur hún yfirleitt ekki verið týnd til þegar afrek þeirra Svals og Vals eru tíunduð. SVEPPAGREIFINN hafði til að mynda ekki hugmynd um tilurð sögunnar fyrr en hann fann hana fyrir tilviljun í einhverju af gramsi sínu í SPIROU tímaritunum fyrir nokkrum árum. En það er alla vega komið að enn einni myndasögubókinni (þó þetta sé reyndar ekki teiknimyndasaga) sem gaman væri að finna og stilla upp í bókahillunum inn á milli allra hinna Sval og Val bókanna.

Og það er kannski rétt að bæta því við þessa færslu (þar sem hún var skrifuð fyrir mörgum mánuðum) að sagan Les Robinsons du rail verður væntanlega komin í hillur SVEPPAGREIFANS innan örfárra daga ásamt einhverju fleiru myndasögulegu góðgæti sem von er á í pósti.

205. AF TINNA STYTTUNNI Í WOLVENDAEL GARÐINUM

Það var árið 1975 sem myndasöguútgefandinn Raymond Leblanc og Guy Dessicy, sem lengi starfaði hjá Hergé Studios, fengu þá hugmynd að koma Hergé (Georges Remi) á óvart á þrjátíu ára afmæli Tinna tímaritsins - Le journal de Tintin. Af því tilefni fengu þeir belgíska myndhöggvarann Nathanael Neujean til að gera bronsstyttu af þeim Tinna og Tobba í fullri stærð en Neujean þessi hafði reyndar gert brjóstmynd af Tinna árið 1954 að eigin frumkvæði. Fáeinum árum seinna gerði hann einnig brjóstmynd af Hergé sjálfum. Styttuna af Tinna hafði Neujean gefið Hergé en hún var jafnan geymd á vinnustofu hans í Hergé Studios og sést á mörgum myndum sem birst hafa þaðan. Þessi brjóstmynd af Tinna hefur verið staðsett á Tinna safninu í Brussel síðan það var opnað.

En Nat Neujean vann og lauk við frumgerðina af Tinna og Tobba bronsstyttunni á nokkrum mánuðum. Styttan var í heildina 186 sentimetrar á hæð en hún sýnir Tinna standandi með hendur í vösum og Tobba sitjandi fyrir aftan vinstri fót hans. Henni var komið fyrir í Wolvendael garðinum í útborginni Uccle, sem er lítið sveitafélag sem tilheyrir Brussel, og stóð á múrsteinshlöðnum stalli á áberandi og friðsælum stað í fallegu rjóðri. Margir þekkja eflaust eða muna eftir gömlum ljósmyndum, sem hafa birst af Hergé í gegnum tíðina, þar sem hann stendur stoltur við hlið þessarar frægu styttu í Wolvendael. Þessi mynd er frá árinu 1979 þegar Tinni var fimmtíu ára.

Styttan var vígð við hátíðlega athöfn þann 29. september árið 1976. Það var töluvert fjölmenni við vígslu þessa minnisvarðar og heilmikið af alls konar húllumhæi í kringum hana með viðeigandi ræðuhöldum. Hergé sjálfur mætti auðvitað ásamt listamanninum Neujean en auk þess voru viðstödd fyrirmenni, af margvíslegum toga, með menningarmálaráðherra Belgíu fremstan í flokki og fjölmargir áhorfendur. Hljómsveit í gervi lúðrasveitarinnar að Myllufossi spilaði við athöfnina og fjöldi manns klæddi sig upp með grímum af ýmsum, kunnum persónum úr Tinnabókunum. Þegar Hergé var að halda þakkarræðu sína tók hins vegar að hellirigna en lúðrasveitin náði þó að spila fáein lög áður en þorri gestanna hafði hlaupið í skjól og athöfnin lognaðist sjálfkrafa útaf.

Þessi glæsilega stytta fékk þó ekki að standa í Wolvendael almenningsgarðinum til frambúðar. Hún varð sífellt fyrir árásum skemmdarvarga en auk þess voru gerðar allnokkrar tilraunir til að nema hana á brott. Margoft var búið að gera tilraunir til að reyna  að spenna hana lausa og eina nóttina, seint á níunda áratug síðustu aldar, hafði einhverjum bíræfum styttuþjófum jafnvel tekist að losa níðþunga styttuna alveg af stalli sínum. En ekki höfðu þeir þó haft erindi sem erfiði við að brölta henni inn í farartækið sem þeir höfðu meðferðis. Og nokkrum mánuðum áður hafði einhverjum húmoristum dottið í huga að mála Tobba skærbleikan svo fátt eitt sé nefnt. Það fór því svo, skömmu fyrir aldamótin, að styttan var að lokum fjarlægð úr garðinum og komið fyrir innandyra í aðalrými menningarmiðstöðvar Uccle þar sem hún gleður gesti og gangandi enn þann dag í dag. Þetta er svo sem ekki ákjósanlegasti staðurinn fyrir svo frægt og fallegt verk en yfirvöld áttu ekki annarra kosta völ ef tryggja átti öryggi hennar og tilveru til frambúðar.

Nat Neujean var mjög kunnur listamaður í Belgíu og Tinna verkin hans eru á meðal þeirra allra þekktustu en hann lést árið 2018. Myndhöggvarinn gerði nokkur eintök af bronsstyttunni, hugsanlega fimm stykki, og líklega voru þau viðfangsefni í eitthvað mismunandi stærðum. Ekki gat SVEPPAGREIFINN þó fundið hvort gerðar voru afsteypur af frumgerðinni eða hvort eingöngu voru gerðar afsteypur af hinni/hinum útgáfunum. Einhverjar styttanna hafa verið í einkaeigu í gegnum tíðina og hafa selst á uppboðum fyrir tugi milljóna á undanförnum árum.

Árið 1985, tveimur árum eftir dauða Hergé, birtist tveggja síðna teiknimyndasaga í aukablaði Tinna tímaritsins (Le Journal de Tintin) sem nefndist Super Tintin og var hið 28. í röðinni. Sagan hét Les Gorilles de la Vedette og var eftir listamanninn Bob de Moor en hann var einmitt ein af hægri höndum Hergé á vinnustofum Hergé Studios eins og líklega flestir vita. De Moor starfaði við og átti þátt í mörgum af sögunum um Tinna, þó Hergé hefði jafnan verið skráður eini höfundur þeirra, og margir vilja meina að hann hefði auðveldlega getað tekið við að teikna seríuna áfram eftir að Hergé lést. Úr því varð þó aldrei. En í þessari tveggja síðna örsögu, Les Gorilles de la Vedette, fékk Bob de Moor samt aðeins tækifæri til að láta ljós sitt skína. Sagan er byggð á nokkrum persónum Tinna bókanna þar sem Skaftarnir leika reyndar aðalhlutverkin en í lok hennar kemur einmitt vígsla bronsstyttunnar í Wolvendael garðinum við sögu. Les Gorilles de la Vedette er byggð upp sem einhvers konar stutt ferðalag, yfir sögu Tinna bókanna, þar sem Skaftarnir gerast lífverðir Tinna en eru alltaf skrefinu á eftir við að vernda hann fyrir æstum aðdáendum. Fyrst missa þeir af Tinna þegar hann er að koma heim frá Sovétríkjunum (að sjálfsögðu í svart/hvítu), þeir fara á mis við hann í Kongó og þegar Tinni fer til Indlands eru Skaftarnir óvart í Ameríku. Og svona gengur sagan þar til í lokin þegar þeir ná að endingu að halda í við hann. Þá finna þeir Tinna (sem er þá auðvitað styttan af honum) loksins í Wolvendael garðinum og sleppa ekki af honum takinu!

204. ÓVÆNTUR GORMS FUNDUR

Færsla dagsins þennan föstudaginn er stutt og snaggaraleg. En hún fjallar um óvæntan fund SVEPPAGREIFANS í Góða hirðinum, á myndasögutengdu efni, sem rak þar á fjörur hans. Hann reynir að kíkja þar reglulega við til að sjá hvort hann rekist ekki á eitthvað sem hann vantar en það er reyndar afskaplega misjafnt hvort eitthvað bitastætt finnist þar lengur. Svo virðist sem þessar helstu myndasögur séu alveg hættar að sjást þar en það er helst að afgangar á borð við; Alex, Frosta og Frikka, Frank og Á víðáttum vestursins villist upp í hillur þess Góða. Meira að segja bækurnar um Hin fjögur fræknu eru eiginlega alveg hættar að sjást þar. Þær fáu myndasögur um Tinna, Sval og Val og Lukku Láka sem berast til Sorpu virðast fara beint í vefverslun Góða hirðisins þar sem auðveldara er að rukka hærra verð fyrir þær. Framboðið á gömlu teiknimyndasögunum hefur því klárlega minnkað enda hafa þeir sem hafa áhuga á þessum bókum verið duglegir að safna þeim á síðustu árum. Þessar myndsögur eru einfaldlega að klárast.

En svo SVEPPAGREIFINN víki aftur að því sem hann ætlaði að fjalla um í þessari færslu þá er það ekki á hverjum degi sem hann rekst á myndbandsspólu (VHS) með Gormi, talsettri á íslensku, í Góða hirðinum. En eina slíka rak á fjörur hans á dögunum. Spólan, sem virðist aldrei hafa verið spiluð, lítur út fyrir að vera gefin út af fyrirtæki sem nefnist Medio og SVEPPAGREIFINN virðist ekki finna neinar upplýsingar um. Það skal reyndar tekið fram að SVEPPAGREIFINN er langt frá því að vera alvitur um það myndefni sem kom út hér á landi tengdum belgísk/frönsku myndasögunum en hann er þó þokkalega meðvitaður um mjög margt af því. Sjálfur átti hann til dæmis sex til átta VHS spólur með Tinna (sem hann losaði sig við fyrir mörgum árum og dauðsér nú eftir því) og veit af bíómyndum með bæði Ástríki og Lukku Láka sem gefnar voru út á þessu sama formi. SVEPPAGREIFINN verður hins vegar að viðurkenna að hann hefur aldrei haft hugmynd um tilvist þessarar Gorms myndbandsspólu og hvað þá hvort þær gætu hugsanlega verið fleiri.

Spólan, sem kallast einfaldlega GORMUR, kom út árið 2000 og hefur að geyma þrjár sögur með íslensku tali sem nefnast Tískukóngurinn, Sirkusinn og Barnfóstran. Við nánari athugun kom reyndar í ljós að allar þessar þrjár sögur er að finna á YouTube og það er því langbest að skella þeim bara hér inn fyrir þá áhugasömu. Fyrst er það Tískukóngurinn en um hana segir aftan á spóluhulstrinu: Frægur fatahönnuður kemur til skógarins í leit að hugmyndum. Honum finnst Gormafeldurinn vel til fallinn í tískufatnað og reynir að handsama Gorminn. Leikurinn berst til borgarinnar, þar sem allt fer á annan endann.

Næst er það Sirkusinn: Síðasti sjálfstæði sirkusinn er í vandræðum. Dýrunum hefur verið stolið og sleppt lausum í skóginum. Gormurinn grípur til sinna ráða og setur upp stórkostlega sýningu til að bjarga málunum.

 

Og að lokum er Barnfóstran: Á ferð sinni um skóginn rekst gormafjölskyldan á lítinn dreng sem hefur stolist burt frá þeim sem átti að gæta hans. Gormaforeldrarnir eiga fullt í fangi með þennan ærslabelg en ungunum finnst hann frábær. Gormarnir hjálpa honum að finna foreldra sína sem hafa lent í ógöngum í skóginum.

SVEPPAGREIFINN man eftir teiknimyndaþáttunum með þeim Sval og Val sem sýndar voru á Stöð 2 um árabil og hugsanlega voru þar einnig sýndir sambærilegar þættir um Gorminn þó ekki minnist hann þess sérstaklega. Einhverjir yngri en miðaldra gætu kannski svarað þeirri spurningu betur. Þá væri einnig gaman að vita hvort myndasöguáhugafólk hafi almennt vitað af þessari vídeóspólu og um leið að reyna að átta sig á því hvort eða hversu vandfundin hún er. Í það minnsta fjárfesti SVEPPAGREIFINN í gripnum (fyrir 100 kall) og ætlar að leyfa sér að eiga hann í fórum sínum til lengri tíma þó líklega muni spólan aldrei verða sett í þar til gert tæki.