26. júlí 2019

121. ÆVINTÝRI TINNA Á TUNGLINU - ANNAR HLUTI

SVEPPAGREIFINN birti í síðustu viku fyrsta hlutann af færslu sem fjallar um 50 ára tunglafmæli mannkynsins og tengingu þess merka viðburðar við hinar frábæru tunglbækur Hergé um Tinna. Vegna þess hve efnið var yfirgripsmikið sá SVEPPAGREIFINN ekki annan kost en að skipta því í þrjá kafla og verður því hluta númer tvö gerð skil í færslu þessarar viku.
En SVEPPAGREIFINN hefur aðeins áður minnst á fáeinar Tinna sögur sem tóku breytingum frá því þær birtust fyrst í Tinna tímaritinu (Le Journal de Tintin) og þar til þær voru síðan gefnar út í endanlegri útfærslu í bókaformi. Þar er skemmst að minnast á byrjanir sagnanna um Kolafarminn og Tinna og Pikkarónana og nokkrar fleiri færslur um sambærilegt efni bíða reyndar birtingar SVEPPAGREIFANS einhvern tímann í komandi framtíð. Í gömlu Tinna tímaritunum má nefnilega einmitt finna fullt af atvikum sem rötuðu á endanum ekki í endanlegu útfærsluna af bókunum, um Eldflaugastöðina og ĺ myrkum mánafjöllum, eins og við þekkjum þær. Það er svo sem ekki flókið að ætla að eitthvað af efni sögunnar hafi ekki ratað í bókaútgáfuna. Eins og um var getið í færslu síðustu viku birtust hvorki meira né minna en 134 blaðsíður af sögunni í Le Journal de Tintin en í endanlegu bókaútgáfurnar fóru ekki nema 124 síður. Grisjunin fólst auðvitað að miklu leyti í slepptum atvikum en einnig var eitthvað um að einstakar myndir væru klipptar út til að stytta söguna og aðlaga hana að bókaforminu. Strax í byrjun Eldflaugastöðvarinnar var til dæmis klippt út mynd sem tengir söguna við bókina á undan - Svarta gullið.
Í textanum á efstu myndinni segir eitthvað á þá leið frá því hvernig þeir Tinni, Tobbi og Kolbeinn hafi komið í veg fyrir bensínkreppuna í Svarta gullinu og í kjölfarið dvalið nokkrar vikur í höll Múhameðs Ben Kalís fursta í Kémed. Þar hafi þeir notið arabískrar gestrisni eins og hún gerist best áður en tími var kominn til að halda aftur heim á leið. Þessi aukamynd með þeim upplýsingum var svo sem óþörf því það kemur strax fram í byrjun Eldflaugastöðvarinnar að þeir Tinni og Kolbeinn séu að koma heim úr löngu ferðalagi. SVEPPAGREIFINN veit reyndar ekki hvernig það var með aðra lesendur en sjálfur tengdi hann byrjun sögunnar alltaf beint við bókina um Svarta gullið. Í fyrri hlutanum, Eldflaugastöðinni, fékk sagan að mestu leyti að halda sér og ekki voru gerðar neinar stórvægilegar breytingar þar fyrir bókaútgáfuna. Í þeim hluta er líka öll uppbygging sögunnar og grunnurinn fyrir það sem koma skal. Í þeirri bók var því aðeins þessi eina mynd í byrjun sem var sleppt var úr upprunalegu útgáfunni. En áður en lengra er haldið er samt vert að minnast aðeins á smávægileg mistök sem Hergé gerði þegar hann teiknaði bókarkápu Eldflaugastöðvarinnar. Sennilega er þetta ein þekktasta kápan af Tinna bókunum og sýnir frá mjög eftirminnilegu atviki úr sögunni þegar Vandráður tók bláa jeppann ófrjálsri hendi. Fæstir hafa þó líklega tekið eftir því að við bílstjórasætið, þar sem Vandráður prófessor situr, vantar stýrið! 
Þegar fyrri hluti sögunnar kom út í bókarformi tók Hergé þá ákvörðun að skíra bókina Objectif Lune en sá titill hafði í raun aldrei komið fram í tímaritinu Le Journal de Tintin. Á íslensku heitir bókin auðvitað Eldflaugastöðin. Seinni hlutinn heitir hins vegar Í myrkum mánafjöllum en franski titillinn On a Marché Sur La Lune þýðir í raun eitthvað á þá leið, Við gengum á tunglinu. Stjórnendur Casterman útgáfunnar voru einhverra hluta vegna aldrei sáttir við þennan titil en Hergé réði ferðinni og neitaði að breyta honum. En strax í byrjun seinni bókarinnar, Í myrkum mánafjöllum, eru kempurnar hins vegar komnar út í geiminn þar sem nánast allur afgangur sögunnar fer fram. Í Í myrkum mánafjöllum fór fram töluvert meiri grisjun heldur en í Eldflaugastöðinni. Þar hefur allmikið verið skorið niður og heilu blaðsíðurnar hafa fengið að fjúka enda hafði sagan styst um heilar tíu blaðsíður frá því í tímaritsútgáfunni eins og áður sagði. Ef við byrjum til dæmis neðst á blaðsíðu 8 má sjá þessar tvær myndir úr bókaútgáfunni sem við þekkjum líklega flest ágætlega. Þarna hefur Kolbeinn fengið sér ærlega í glas og hefur í kjölfarið tekið þá ákvörðun að yfirgefa "tungltunnuna" í geimbúningi og halda heim á leið. Tunglflaugin stöðvast sjálfkrafa þegar útgöngudyrnar opnast og Tinni heldur því í humáttina út á eftir kafteininum til að reyna að hafa vit fyrir honum.
En í upprunalegu útgáfunni í Le Journal de Tintin var hluti atburðarásarinnar eilítið öðruvísi byggður upp. Þar stóð Tinni ekki einn úti á flauginni með kaðalspotta í hendinni heldur kom Wolf líka út honum til aðstoðar og í þeirri útfærslu var það til dæmis hann sem  kom út með kaðalinn.
Wolf útskýrir fyrir Tinna hættuna af því hvernig aðdráttarafl smástirnisins Adonis togar Kolbein inn á sporbraut sína og að þeir geti því ekkert gert kafteinum til bjargar. Í bókaútgáfunni er þetta atriði hins vegar heilmikið einfaldað. Þar ræðir Tinni aðeins við Vandráð í gegnum talstöðvarsamband, þeir leggja á ráðin við að bjarga Kolbeini á örfáum myndarömmum og þar með sparast tæplega heil blaðsíða af þeirri atburðarás. Hérna fyrir neðan er einmitt öll viðbótin af þessu atviki úr Le Journal de Tintin sem ekki endaði í endanlegu bókaútgáfunni.
Tvær síðustu myndirnar hér komu fyrir í bókaútgáfunni og birtust í raun strax í annarri myndaröð á blaðsíðu 9. Hvað þetta atriði um Adonis varðar má reyndar alveg taka það fram, svona í framhjáhlaupi, að einhvers staðar fann SVEPPAGREIFINN þá staðreyndarvillu að aðdráttarafl svo lítils steins sé í raun engan veginn nægjanlegt til að draga mannveru til sín. Hins vegar má líka alveg geta þess að smástirnið Adonis er til í raun og veru og er um einn kílómetri í þvermál. En Adonis (SVEPPAGREIFINN rakst líka nýlega á grjótið í Andrés blaði) var uppgötvaður af belgíska (tilviljun?) stjörnufræðingnum Eugène Joseph Delporte í febrúar árið 1936. Hergé hefur ákveðið að koma honum fyrir í sögunni og það er því líklega best að hafa mynd af þeim kalli hér.
En Í myrkum mánafjöllum eru einmitt nokkur fleiri sambærileg tilfelli. Á blaðsíðu 18 hefði til dæmis verið hægt að finna annað atvik í bókinni sem klippt var út úr upprunalegu útgáfunni í Le Journal de Tintin. Við munum eftir því að nokkrum blaðsíðum fyrr höfðu Skaftarnir fengið kast af Blú-blú-veikinni alræmdu (sjá Svarta gullið) sem gerði það að verkum að hárvöxtur þeirra jókst til mikilla muna á fáeinum andartökum. Þannig þekkjum við það líka hvernig Tinni og Kolbeinn höfðu verið að dunda sér við að klippa þá félaga til skiptis á dauðum punktum í bókinni. Í upprunalegu sögunni var þó eitt atvik í viðbót sem tengdist þessari stórundarlegu hárvinnu. Efsta myndaröðin á blaðsíðunni hér fyrir neðan kom fyrir í bókaútgáfunni en svo tók við önnur atburðarrás.
Hárvöxtur Skaftanna kallar á þau vandamál að Kolbeinn og Tinni þurfa að taka það til bragðs að koma hárinu frá borði svo geimflaugin fyllist hreinlega ekki af þessum óskemmtilega úrgangi. Þeir safna saman hárinu og setja það í þartilgerða ruslalúgu, sem staðsett er í flauginni, en hún er útbúin á þann hátt að sá úrgangur sem hent er í hana fer væntanlega fyrst í lokað loftþétt hólf og endar svo úti í geimnum. Kolbeinn tekur hins vegar ekkert eftir því að Tobbi greyið hefur lagt sig í mjúkri hárhrúgunni á gólfinu og hendir hundinum út um lúguna eins og hverju öðru rusli. Kafteinninn minnist þó á að honum finnist hárskammturinn mun þyngri en sá sem hann var þegar búinn að henda en þeir Tinni verða þó einskis varir fyrr en ýlfur Tobba bergmálar upp úr lúgunni.
Tinni stekkur þegar til og nær á síðustu stundu taki á Tobba, með aðstoð Kolbeins, og bjargar honum frá því að hverfa á óendanlegt flug út í geiminn. Þrjár síðustu myndirnar í neðri myndaröðinni komu fyrir í bókaútgáfunni en þar birtust þær hins vegar í beinu framhaldi af þeirri sem sleppti af síðunni á undan.

Þriðji og síðasti hluti þessa kafla sem fjallar ævintýri Tinna á tunglinu verður birtur hér á Hrakförum og heimskupörum í næstu viku.

19. júlí 2019

120. ÆVINTÝRI TINNA Á TUNGLINU - FYRSTI HLUTI

Framundan er merkisdagur í geimferðasögu jarðabúa því að á morgun, laugardaginn 20. júlí, eru að sögn liðin 50 ár síðan maðurinn steig fyrst fæti á tunglið. Þennan dag árið 1969 lenti nefnilega bandaríska geimfarið Apollo 11 (alls óskylt lakkrísnum góðkunna) á suðurströnd Kyrrðarhafsins á tunglinu. Og þá mælti geimfarinn og Íslandsvinurinn nafntogaði Neil Armstrong hin fleygu orð um stóra skrefið og mannkynið og allt það. Þennan stórmerkilega viðburð muna sjálfsagt einhver okkar eftir en er flestum okkar hinna vel kunnugt úr mannkynssögubókunum. En þess má líka einnig geta að aðeins örfáum dögum síðar gerðist annar atburður sem þótti reyndar ekki alveg jafn mikil ástæða til að færa í annála. Í vikunni á eftir fæddist nefnilega SVEPPAGREIFINN fjölmörgum eflaust til mikillar armæðu. En það er víst allt, allt önnur saga.
Næstu þrjú árin á eftir stigu Bandaríkjamenn nokkrum sinnum í viðbót fótum sínum á tunglið og alls hafa nú 12 manns rölt þar um en þangað hefur þó enginn komið síðan þann 11. desember árið 1972. Bandaríska geimvísindastofnunin NASA hefur þó tilkynnt að stefnan sé nú sett á að senda mannað geimfar til tunglsins fyrir árið 2024. Það er nú ekkert svo langt þangað til. En hvað hina meintu tunglheimsókn Bandaríkjamannanna árið 1969 varðar þá vitum við myndasöguunnendur betur. Neil Armstrong var auðvitað ekkert fyrstur til að stíga á þennan upplýsta grjótklump sem kallaður er tunglið. Það var að sjálfsögðu teiknimyndahetjan Tinni sem það gerði en sá atburður er tímasettur rúmlega 16 árum áður. Nánar tiltekið þegar tölublað belgíska myndasögutímaritsins Le Journal de Tintin (eða Tinna tímaritið) kom út miðvikudaginn 25. mars árið 1953. Eða ... mannkynsagan hljómar alla vega miklu skemmtilegri þannig. En sagan um Eldflaugastöðina (Objectif Lune) hóf göngu sína í tímaritinu þann 30. mars árið 1950. Þegar fyrstu blaðsíðurnar úr sögunni birtust í blaðinu var fátt sem benti til þess að framundan væru 134ra blaðsíðna risaævintýri úti í geimnum. Tinni hafði fram að því varla einu sinni litið til himins. Þann 7. september sama ár lauk í raun fyrri hluta sögunnar og Hergé tók sér hlé frá störfum í eitt og hálft ár vegna þunglyndis sem hann glímdi lengi við. Hann fór meðal annars til Sviss í nokkrar vikur og á meðan undruðust lesendur blaðsins yfir því að sagan héldi ekki áfram. Bréfum rigndi yfir tímaritið og orðrómur um að Hergé væri látinn fór jafnvel á kreik. Þann 9. apríl árið 1952 hóf síðan seinni hluti sögunnar göngu sína og þessari risasögu lauk þann 31. desember sama ár. Eldflaugastöðin var síðan gefin út í bókaformi árið 1953 en seinni hlutinn, Í myrkum mánafjöllum (On a marché sur la Lune), kom út árið 1954. Þá voru blaðsíðurnar reyndar komnar niður í 124. Það er svo sem engin ástæða til þess að rifja upp söguþráð þessara bóka. Við þessi sem lifðum og hrærðumst í teiknimyndasögunum á unga aldri (og líklega mörg ennþá) kunnum þær utan að spjaldanna á milli.
Við Íslendingar fengum þó ekki að njóta þessarar bókatvennu fyrr en á árunum 1972 og 73 þegar Fjölvi gaf bækurnar tvær loksins út á íslensku. Á þeim tíma voru svona geimsögur eiginlega löngu orðnar úreltar enda þá þegar búið að lenda nokkrum sinnum á tunglinu. Þ.e.a.s. í hinum svokölluðu raunheimum. Geimferðir höfðu verið mörgum hugleiknar á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar og skemmst er að minnast allra þeirra vísindaskáldsagna, bíómynda (mörgum ansi frumstæðra) og ekki síst myndasagna sem komu fram á þessum árum. Stórveldin í austri og vestri hófu sitt kapphlaup um geiminn og alls kyns ævintýri um geimferðir komust í tísku í dægur- og afþreyingarheiminum. Hergé, höfundur Tinna bókanna, tók fullan þátt í þessu geimferðabrölti með Tinna sögum sínum um tunglferðina og líklega má fullyrða það að bækurnar tvær sé sá skáldskapur sem skyldi hvað mest eftir sig af áðurnefndum vísindaskáldskapaafurðum. Alla vega hvað vinsældir varða. Í það minnsta er enn verið að selja og endurútgefa þessar bækur í dag næstum því 70 árum eftir að þær komu fyrst út. Og svo eru margir á þeirri skoðun að bækurnar um ævintýri Tinna á tunglinu séu í raun hápunktur seríunnar um Tinna. Fljótlega eftir að Armstrong steig sínum fræga fæti í fyrsta sinn á yfirborð tunglsins teiknaði Hergé skemmtilega mynd til heiðurs geimfaranum og sendi honum vestur yfir hafið. Þar sést hvar þeir Tinni og félagar hans, Tobbi, Kolbeinn og Vandráður prófessor, koma röltandi í áttina að geimfarinu Apollo 11 til að bjóða Bandaríkjamennina velkomna í heimsókn. Það væri reyndar athyglisvert að fá að vita hvar prófessor Vandráður hefur fengið þennan rósavönd sem hann heldur á og veifar.
Af myndinni af dæma mætti því ætla að Tinni og félagar hafi dvalið á tunglinu frá árinu 1953 en ekki komið heim aftur eins og bókin Í myrkum mánafjöllum endaði. En til gamans má geta að stuttu eftir að Armstrong steig fyrstur á tunglið bað hið vikulega tímarit, Paris-Match, Hergé um að teikna fyrir sig stutta myndasögu um þetta fræga ferðalag Bandaríkjamannanna. Þetta var í tilefni af næstu tunglferð (Apollo 12) og birtist fyrst í svart/hvítu formi í tölublaðinu sem kom út þann 29. nóvember 1969. Löngu seinna var þessi fjögurra síðna teiknimyndasaga síðan lituð og birtist þannig í bókinni Ils Ont Marché Sur La Lune – de la Fiction à la Réalité sem gefin var út af Casterman útgáfunni árið 1985. Hér má sjá brot úr þessari myndasögu Hergé eins og hún birtist í bókinni.
Annars er sagan um tunglferð Tinna og félaga harla merkileg eða öllu heldur sú vinna sem höfundurinn Hergé lagði í við undirbúning hennar. Það starf hófst nokkrum árum áður, eða árið 1946, um það leyti sem Tinna tímaritið var að byrja að koma fyrst út og Hergé var að vinna að Föngunum í Sólhofinu. Þá þegar hafði verið lagður grunnur að risasögu um Tinna sem gerast skyldi úti í geimnum. Það ævintýri átti að hefjast í Bandaríkjunum en sagan sem við þekkjum í dag er byggð að einhverju leyti á drögum af þessum fyrstu hugmyndum. Í þeirri sögu stóð meðal annars til að stjörnufræðingurinn prófessor Viðutan, sem við munum eftir úr Dularfullu stjörnunni, yrði stór póstur og gegndi veigamiklu hlutverki. Þegar síðan loksins var byrjað á sögunni (seinni útgáfunni) árið 1950 hafði prófessor Vandráður tekið við keflinu af prófessor Viðutan enda miklu áhugaverðari og skemmtilegri sögupersóna. Aðeins tvær svart/hvítar blaðsíður af drögum eldri sögunnar höfðu verið fullbúnar þegar verkefnið var lagt til hliðar.
Þegar Hergé lagði af stað aftur með tunglverkefnið kynnti hann sér vel alla þá hugmyndavinnu og kenningar sem þegar voru til staðar um geimferðir og lagði ríka áherslu á að allar staðreyndir væru sem réttastar. Þeir aðilar sem voru að dunda sér við að semja vísindaskáldskap á þessum árum, sem tengdust geimferðum, voru nefnilega oft ekkert að ómaka sig neitt sérstaklega við það. Það var gæfuspor fyrir verkefnið að á svipuðum tíma og það hófst var Hergé að stofna Hergé studios, sem varð mikil lyftistöng fyrir Tinna bækurnar varðandi gæði, auk þess sem samstarf hans með Bob De Moor hófst. De Moor varð síðan einn af hans nánustu samstarfsmönnum við vinnuna að bókunum. Hergé aflaði sér töluverðra heimilda um þá tækni sem nauðsynleg var til að allt væri sem eðlilegast og naut einnig ráðgjafar hjá sérfræðingum sem höfðu til þess þekkingu. Til að setja þetta í samhengi verður að geta þess að árið 1950 voru enn sjö ár þangað til fyrstu lifandi verunni var skotið út í geiminn (reyndar gegn vilja sínum) en það var að sjálfsögðu hin hundættaða, rússneska hetja Laika. Allar hugmyndir um geimferðir á þessum tíma voru því í raun aðeins vísindaskáldskapur. Dr. Bernard Heuvelmans nefndist einn af þeim vísindamönnum sem veitti Hergé sérfræðiráðgjöf en sá sem var honum einna hjálplegastur við þessa vinnu var, hinn franski, prófessor Alexandre Ananoff. Sá hafði árið 1950 sent frá sér víðfræga bók sem nefndist L'Astronautique og fjallaði um hugsanlega framtíðarmöguleika á mönnuðum ferðalögum út í geiminn. Hergé sendi prófessor Ananoff bréf og var reglulega í sambandi við hann á meðan á vinnslu bókanna stóð og naut leiðsagnar hans. Og til gamans má nefna það að framan á forsíðu Le Journal de Tintin þann 11. maí 1950 birtist augnablik úr Eldflaugastöðinni prófessor Ananoff til heiðurs. Það er þegar þeir Tinni og Kolbeinn mæta til kjarnorkuveranna í Sbrodj og starfsmaður stöðvarinnar er að gera minnistæðar höggprófanir á gegnsæjum hjálmi prófessors Vandráðs. Á borði í forgrunni myndarinnar má sjá hvar Hergé hefur, í virðingar- og þakklætisskyni, staðsett bók Ananoffs. En reyndar skal það tekið fram L'Astronautique mátti aðeins sjá á þessari einu mynd og var hvorki að finna í tímaritsútgáfunni sjálfri né endanlegu lokaútfærslunni á bókarforminu.
Þessi vinna öll og ráðgjöf nýttist Hergé ekki einungis til að gera nauðsynlegar og vandaðar teikningar af geimflauginni, sem notuð er í sögunum, heldur smíðaði hann einnig tiltölulega nákvæmt líkan af henni. Hergé tók meira að segja líkanið með til Parísar í heimsókn til prófessor Ananoff en leiðbeiningar hans voru sérstaklega gagnlegur við hönnun stjórnklefans í flauginni. Eldflaugin var mjög ólík geimfarinu sem lenti á tunglinu árið 1969 en var þó furðu nákvæmt. Það var miklu stærra en Apollo 11 enda gert fyrir fjóra áhafnarmeðlimi (og hund) en reyndar voru þeir á seinni stigum sögunnar skyndilega orðnir sjö! Seinni tíma sérfræðingar, sem skoðað hafa teikningar og líkan Hergés, hafa jafnvel gefið það út að sterkar líkur séu á að hægt hefði verið að skjóta eldflauginni út í geiminn ef hún hefði verið smíðuð. Það telst því mikið afrek hjá myndasöguhöfundi, sem ekki er beint fagmaður í geimvísindum, að geta hannað slíkt farartæki.
Menn eru enn þann dag í dag að velta fyrir sér hönnun geimflaugar Hergés og það hafa meira að segja verið gerðar prófanir (af áhugamönnum) við að skjóta minni útgáfum af samskonar farartæki upp í loftið. Í bókinni Eldflaugastöðinni má finna fræga teikningu af þessu fallega loftfari á blaðsíðu 35. Á þeirri teikningu koma reyndar ekki fram mjög nákvæmar upplýsingar sem nýta mætti til smíðar á flauginni en hún sýnir samt vel innra skipulag eldflaugarinnar og staðsetningu rýma. Á teikningunni eru til dæmis engar málsetningar til að vinna eftir eða til að átta sig vel á stærðarhlutföllum en gróflega mætti ætla að hæð eldflaugarinnar gæti verið um eða yfir 45 metrar og þvermál hennar (á efri hlutanum) væri því hugsanlega um 5 metrar. Tilfinninguna fyrir stærðinni á síðarnefndu tölunni má alveg styðja með myndum úr dvalarklefa flaugarinnar. Þannig að þetta hefur verið virkilega risavaxin eldflaug. En hér fyrir neðan má sjá hvar nokkrir áhugamenn um ævintýri Tinna á tunglinu hafa smíðað lítið módel af eldflauginni (þó ekki sé hún reyndar kjarnorkuknúin) og lesa má aðeins meira um á þessari vefsíðu hérna.
En það var ekki bara eldflaugin sjálf sem vakið hefur athygli og aðdáun seinni tíma sérfræðinga og áhugamanna. Geimbúningarnir sem Tinni og félagar klæðast þykja virkilega vel heppnaðir hjá Hergé en hafa verður í huga að þegar sagan var teiknuð, upp úr 1950, voru í raun engar eiginlegar fyrirmyndir til af slíkum göllum. Það var ekki fyrr en í apríl árið 1961 sem fyrstu mönnuðu geimferðirnar urðu að veruleika en þá birtust myndir af hinum sovéska Yuri Gagarin í geimbúningi eftir að hann hafði tekið einn hring í kringum Jörðina. Fram að þeim tíma höfðu vísindaskáldsagnahöfundar, handritshöfundar kvikmynda og myndasöguteiknarar birt hinar ýmsu útgáfur eða hugmyndir af því hvernig þeir teldu að slíkur búnaður ætti að líta út. Útfærslur Hergés á geimhjálmunum, sem voru gegnsæjir allan hringinn, voru þó að einhverju leyti stolnar. En hugmyndin var þó ekki alveg út í bláinn. Hann vildi að lesandinn hefði þann möguleika að geta séð öll svipbrigði og tjáningu söguhetjanna án þess að eitthvað skyggði á. Sú útfærsla Hergés var því ekki mistök en raunverulegir geimhjálmar eru hins vegar skyggðir með sérstökum filterum eða síum til að verja geimfara fyrir sterkum sólargeislum. Og þó hin rússneska Laika hafi verið fyrsta lifandi veran sem jarðarbúar sendu út í geiminn þá var líklega aldrei gert ráð fyrir hundar klæddust geimgalla sambærilegum þeim sem mennirnir notuðu - nema auðvitað í Tinna bókunum.
Vegna þess hve efni þessa pistils, um tunglævintýri Tinna, óx svo mikið í höndum SVEPPAGREIFANS tók hann þá ákvörðun að skipta færslunni í þrennt og mun birta seinni hluta hennar tvo, hér á Hrakförum og heimskupörum, á næstu tveimur vikum.

12. júlí 2019

119. VALUR Á 19. ALDAR MÁLVERKI

Fyrir ekki svo löngu síðan fjallaði SVEPPAGREIFINN eilítið um hina frábæru hliðarseríu Série Le Spirou de… eða Sérstök ævintýri Svals ... eins og hún myndi líklega kallast á íslensku. Þriðja saga bókaflokksins nefnist Les Marais du temps og er eftir franska listamanninn Frank Le Gall sem bæði samdi handrit hennar og teiknaði en færsla dagsins segir aðeins frá efni sem kemur fyrir í þeirri bók. Í stuttu máli segir Les Marais du temps segir frá því er þeir Svalur, Valur og Sveppagreifinn takast á við ferðalag aftur í tímann til að bjarga Zorglúbb sem lagst hefur á flakk í tímavél sinni og er fastur í París árið 1865. Eins og gerist og gengur í ævintýrum um Sval og Val lenda þeir félagar í ýmsum svaðilförum sem ekki var svo sem ætlunin að tíunda neitt um hér að þessu sinni.
En á tímaflakki er freistandi að nýta sér ýmsa möguleika sem alla jafna er ekki auðvelt að upplifa dags daglega í nútímanum og þá sérstaklega ef maður þekkir mannkynsöguna sæmilega. Þetta reynir Valur að notfæra sér þegar hann fær tækifæri til að láta franska listmálarann Édouard Manet mála mynd af sér. SVEPPAGREIFINN hefur nú grun um að líklega myndu fleiri reyna að nýta sér sambærilega möguleika ef þeir ættu kost á því. Reyndar endaði þessi tilraun Vals á svipaðan hátt og við munum eftir úr Back to the future myndunum. Þar þurrkuðust út öll merki um þær breytingar sem söguhetjurnar reyndu að ná í gegn og í ljós kom að ekki var hægt að breyta fortíðinni. Það sama gerðist í bókinni Les Marais du temps. Striginn sem Valur kom með heim úr tímaferðalaginu var því auður líkt og það hefði aldrei verið málað á hann. Málverkið sem Manet málaði af Val kemur því í raun aldrei fyrir í sögunni Les Marais du temps sjálfri. Hann ferðast um með myndina stóran hluta bókarinnar innpakkað í umbúðir og það er ekki fyrr en alveg í lok sögunnar sem hann tekur utan af málverkinu og hinn auði strigi kemur í ljós.
En listmálarinn Édouard Manet var einn af frumkvöðlum impressjónismans þó hann hafi reyndar alltaf forðast að láta kenna sig við það form. Hann þótti nokkuð umdeildur en var að lokum skilgreindur í listasögunni einhvers staðar mitt á milli raunsæis- og impressjónisma. Þekktustu verk Manets eru líklega Olympia (Ólympía) og Le Déjeuner sur l'herbe (Morgunverður í guðsgrænni náttúrunni) bæði frá árinu 1863. Ekkert af þessu segir SVEPPAGREIFANUM neitt en honum fannst þó nauðsynlegt að deila þessum upplýsingum til að virðast eilítið gáfulegri. Þeir draumar dóu reyndar alveg við setninguna hér á undan. Það eina sem SVEPPAGREIFINN þekkti raunverulega fyrirfram til hins franska Manets var nafnið hans. En þó listaverkið sjálft sæist aldrei í sögunni sjálfri þá má sjá aftast í bókinni Les Marais du temps mynd af hinu meinta málverki Manets af Val. Við vitum það þá alla vega núna að svona hefði Valur litið út á málverki eftir Manet.

5. júlí 2019

118. MÖGULEGA VERSTA MYNDASAGA SVEPPAGREIFANS

SVEPPAGREIFINN var að glugga í sögu úr bókaflokknum um Hin fjögur fræknu á dögunum og sú bók er hugsanlega, að hans mati, versta teiknimyndasaga sem komið hefur út á íslensku. Það verður víst að taka það fram að SVEPPAGREIFINN er enginn sérstakur aðdáandi þessa bókaflokks og hefur reyndar verið nokkuð duglegur að koma þeirri skoðun sinni á framfæri hér á síðunni. Um það má eitthvað lesa bæði hér og svo hér. Alls voru gefnar út 43 bækur í þessari seríu með Hinum fjórum fræknum og þar af komu fyrstu 26 bækurnar út hér á landi þó ekki hafi þær reyndar verið í réttri röð til að byrja með. SVEPPAGREIFINN safnar þessum sögum, eins og öllum myndasögum sem komu út á íslensku á sínum tíma, og á nú orðið 23 af þessum 26 bókum. Smán saman hafa bækurnar úr seríunni verið að tínast inn í myndasöguhillurnar hans og þessar þrjár sem upp á vantar munu klárlega koma þegar góð og ódýr eintök af þeim finnast. Hann hefur alla vega ekki verið neitt að missa sig neitt tilfinnanlega yfir þeim bókaskorti. En þó sögurnar úr þessum bókaflokki séu að stórum hluta til í myndasöguhillum SVEPPAGREIFANS er ekki þar með sagt að hann hafi lesið þær allar. Á æskuheimili hans voru nokkuð margar af þessum sögum til (þá erum við líklega að tala um 15-16 bækur) og þær voru allar auðvitað lesnar á sínum tíma. En löngu seinna fór hann að fylla upp í þær eyður sem upp á hafði vantað og ekki höfðu verið til á heimili hans í bernsku. Flestar af þeim bókum sem bæst hafa við hefur SVEPPAGREIFINN í rauninni aldrei lesið. Og þá kemur einmitt til sögunnar þessi saga sem hann minntist á hér alveg í byrjun. Hann hafði gripið bókina af einhverri rælni úr myndasöguhillunum og farið að fletta henni og þá varð eiginlega ekki hjá því komist að fórna eins og einni færslu í þessa teiknimyndasögu.
Myndasaga þessi nefnist Hin fjögur fræknu og geimskutlan (Les 4 as et la navette spatiale - 1989) og kom út hjá bókaútgáfunni Iðunni árið 1990 í þýðingu Bjarna Friðriks Karlssonar. Þetta var síðasta sagan í seríunni sem kom út á íslensku og SVEPPAGREIFINN þakkar alveg kærlega fyrir það. Bókin segir frá ... uuhh... segir frá því er Hin fjögur fræknu fá boð, í tengslum við aukna útbreiðslu myndasagnanna þeirra, um heimsókn á ráðstefnu teiknimyndasöguhetja sem haldin er í Kanada! Sá hluti söguþráðsins (Ha? Er söguþráður?) er reyndar með öllu tilgangslaus og virðist hafa það eina hlutverk að staðfesta minnimáttarkennd höfundanna, þeirra Francois Craenhals, Jacques Debruyne og Georges Chaulet, gagnvart öðrum myndasöguhöfundum. Tinna, Sval, Lukku Láka, Viggó, Ástrík og mörgum fleirum sem við könnumst vel við bregður fyrir í bókinni en einnig má þar sjá aðrar kunnar teiknimyndapersónur sem við hér uppi á Íslandi þekkjum kannski ekki alveg jafn mikið. Hallærisheitin voru því orðin vel yfirþyrmandi strax á blaðsíðu 7 og vanmáttur SVEPPAGREIFANS gagnvart aulahrollinum sem greip hann var algjör.
En í Kanada, þar sem Hin fjögur fræknu eru stödd, lendir óvænt á sama tíma biluð rússnesk geimskutla í grennd við dvalarstað þeirra. Þar um borð eru rússneskir tvífarar hinna fjögurra, ekki ósvipuðum Hinum fjórum frökku sem komu við sögu í bókinni Hin fjögur fræknu og gullæðið. Sá hópur reynir með öllum tiltækum ráðum hvað hann getur til að laga geimskutluna og halda för sinni áfram. Og út á þann punkt gengur söguþráðurinn ... örugglega. En auk þess fléttast inn í söguna skotglaður, þrautþjálfaður útsendari á vegum CIA, að nafni Marbó (sem ku vera einhvers konar afskræming af Rambó), Napóleón keisari og félagar hans úr bókinni Hin fjögur fræknu og loftfarið og auðvitað þeir Loftur og Lárus. En síðastnefndu sögupersónurnar eru álíka leiðinlegar og hundurinn Óskar. Allt þetta hrærist saman í einhvern óskiljanlegan graut sem SVEPPAGREIFINN skilur hvorki upp né niður í. Reyndar er viðveru Hinna fjögurra fræknu í sögunni nokkuð ábótavant á löngum köflum sem undir flestum kringumstæðum hefði gert söguna skárri en svo er þó ekki að þessu sinni. Söguþráðurinn hjá handritshöfundinum Georges Chaulet er alveg frámunalega ruglingslegur og teikningarnar hjá þeim Craenhals og Debruyne hafa líklega aldrei verið verri.
Atburðarásin minnir óneitanlega á þær myndasögur sem SVEPPAGREIFINN, ásamt félögum sínum, var sjálfur að myndast við að reyna að böggla saman sem barn. Það er kannski bara kominn tími á að grafa upp og fórna eins og einni færslu í þau bernskubrek. Þær teiknimyndasögur voru ekki bara (vægt til orða tekið) illa teiknaðar heldur voru þær einnig á einhvern óskiljanlegan hátt svo stefnulausar að lesandinn vissi aldrei hvort sagan var að byrja eða enda! Einmitt þá tilfinningu (auk töluverðu magni af vandræðahrolli) fékk SVEPPAGREIFINN þegar hann var að reyna að bögglast í gegnum Hin fjögur fræknu og geimskutlan. Hin 40 ára bernskubrek SVEPPAGREIFANS geta varla verið mikið verri en þessi ósköp.
En eins og áður segir var þetta síðasta sagan um Hin fjögur fræknu sem gefin var út hér á landi og einhvern veginn hefur maður grun um að þýðandinn, Bjarni Fr. Karlsson, hafi verið dauðfeginn að vera laus undan þeirri kvöð að þurfa að snara fleirum af þessum bókum yfir á íslensku. Það má alla vega reikna með að þær 17 bækur sem upp á vantar og ekki komu út á Íslandi hafi ekki verið í mikið hærri gæðaflokki. Stundum hefur verið talað um að einungis fyrstu 10 bækurnar í seríunni séu þokkalegar en Les 4 as et la navette spatiale er númer 26 í bókaflokknum. En reyndar gerir Bjarni eina meinlega villu við vinnu sína í bókinni. Á blaðsíðu 8 er vísað í atburðarásir úr eldri bókum um Hin fjögur fræknu og bent á fjögur mismunandi atvik með myndum því til stuðnings. Á einni þeirra má sjá hvar Búffi er að traðka á ljóshærðum unglingi og atvikið sagt vera úr bókinni um Hin fjögur fræknu og gullæðið. En hið rétta er að þetta er úr Hin fjögur fræknu og gullbikarinn.
Það er svolítið kaldhæðnilegt að þessi ómerkilega villa þýðandans skuli hafa verið það eina sem SVEPPAGREIFANUM þótti markvert úr allri bókinni.