31. janúar 2020

148. FORSÍÐAN Á KARLARÍGUR Í KVEINABÆLI

Lukku Láka bókin Karlarígur í Kveinabæli (Les Rivaux de Painful Gulch), eftir þá Morris og Goscinny, er aðdáendum þeirrar seríu flestum að góðu kunn. Sagan er af mörgum talin ein sú besta í bókaflokknum og í könnunum sem gerðar hafa verið um Lukku Láka bækurnar kemur fram að þessi bók er á meðal þeirra vinsælustu. Karlarígur í Kveinabæli er líklega ein af allra fyrstu Lukku Láka bókunum sem SVEPPAGREIFINN man eftir en forsöguna má rekja til þess að hann, ásamt bróður sínum, gáfu Gaua vini sínum þessa bók í afmælisgjöf í maí mánuði líklega árið 1979 frekar en '78. Þá höfðu þeir bræður sjálfir reyndar ekki enn eignast sína fyrstu Lukku Láka bók og SVEPPAGREIFINN viðurkennir það fúslega að honum hafi þótt nokkuð fúlt að vera að kaupa myndasögu en vera ekki að fara að eiga hana sjálfur. Á þessum tíma voru bræðurnir einbeittir af því að safna Tinna og Sval og Val bókunum en þó styttist í að fyrstu myndasögurnar um kúrekann knáa kæmu inn á heimilið. Hvort það var af þessum ástæðum sem Karlarígur í Kveinabæli varð síðasta Lukku Láka bókin sem kom síðan inn á heimilið skal ósagt látið en eintak SVEPPAGREIFANS í dag er í algjörlega óaðfinnanlegu ástandi. En fyrstu blaðsíður Karlarígs í Kveinabæli birtust í belgíska myndasögutímaritinu Le journal de Spirou númer 1186 þann 5. janúar árið 1961 og henni lauk á samviskusamlega hátt í tölublaði númer 1207 frá 1. júní það sama ár. Fljótlega upp úr því fóru stjórnendur Dupuis útgáfunnar, ásamt höfundunum Morris og Goscinny, að búa söguna undir að koma út í bókarformi og íslenskir aðdáendur seríunnar þekkja vel hina endanlegu bókarkápu hennar sem kom út hjá Fjölva árið 1978 í þýðingu Þorsteins Thorarensen.
Þessi forsíða bókarinnar eru auðvitað löngu orðin sígild og er lang algengasta útgáfa hennar þó reyndar megi finna af henni aðeins misjafnar útfærslur eftir því hvaða löndum hún hefur verið gefin út í. Bókin er þannig til með speglaðri kápumynd í nokkrum útgáfum en einnig með mismunandi grænum litatón í bakgrunninum og jafnvel bláum. En upprunalega hugmynd listamannsins Morris að bókarkápu sögunnar var þó ekki alveg svona. Fyrstu drög hans að myndinni þóttu svo svívirðilega ofbeldisfull að Dupuis hugnaðist engan veginn að leyfa þá útfærslu framan á Lukku Láka bók og Morris þurfti því að gjöra svo vel að teikna nýja bókarkápu.
Á þessari ritskoðuðu útgáfu bókarkápunnar mátti sjá Lukku Láka á Léttfeta í miðjum darraðadansi á milli tveggja manna sem tilheyra ættum Nefjólfa og Eiríka. Þeir sem þekkja söguna vita auðvitað um hvað sá bardagi snýst en þeir sem ekki þekkja til skulu bara hunskast til að lesa þessa bók hið snarasta! Stjórnendum Dupuis útgáfunnar þótti of mikið af ofbeldi einkenna myndina auk þess sem áfengisflaskan í forgrunninum ætti ekkert erindi á bókarkápuna. Þessi ákvörðun var einkennileg og skaut svolítið skökku við vegna þess að inn í sögunum sjálfum sáust margoft bæði byssubardagar og áfengisflöskur auk margkyns samskonar efnis. Hvort slíkur ólifnaður væri óæskilegri utan á bókunum frekar en innan þeirra stóðst ekki heldur því að á mörgum öðrum bókarkápum Lukku Láka serínnar má finna sambærileg efni. Framan á bókinni Daldónar ógn og skelfing vestursins má til dæmis sjá hvar Lukku Láki hleypir af byssu sinni á eftir Daltón bræðrum, áfengisflöskur og glas sjást á Rangláta dómaranum og á bókarkápu Vagnalestarinnar sést Skralli skrölts og páfagaukurinn hans blóta einhverju í sand og ösku. Þessar bækur eru bara dæmi um þær sem komið hafa út á íslensku en allar þessar sögur höfðu birst í teiknimyndablaðinu SPIROU og komu þar af leiðandi einnig út í bókarformi hjá Dupuis útgáfunni. Upprunalega myndin birtist því aldrei á bókarkápu sögunnar Les Rivaux de Painful Gulch. Í september árið 1967 birtist þó svipuð útgáfa af þessari sömu mynd á forsíðu hollenska myndasögutímaritsins Pep þegar þessi sama saga hóf göngu sína í því blaði. Enn á ný lenda þeir Lukku Láki og Léttfeti á milli vopnaviðskipta Nefjólfsins og Eiríksins en áfengisflaskan er reyndar víðsfjarri að þessu sinni. Hollensku útgefendurnir (og um leið lesendur Pep blaðsins) voru augljóslega ekki jafn viðkvæmir fyrir "ofbeldinu" og hinir kaþólsku nágrannar þeirra fyrir sunnan.

24. janúar 2020

147. BARA RÉTT AÐEINS UM NÝJA ZORGLÚBB SÖGU

Stutt og ódýr færsla í dag enda stuttir og ódýrir dagar svona veðurfarslega um þessar mundir og nennan ekki í hæstu hæðum á Hrakförum og heimskupörum. SVEPPAGREIFINN hefur nokkrum sinnum minnst á eina af uppáhalds persónum sínum úr bókunum um þá félaga Sval og Val en þar er hann að sjálfsögðu að tala um hinn misskilda sindamann Zorglúbb. Þessum snillingi hefur verið gert svo hátt undir höfði hér á Hrakförum og heimskupörum að hann hefur jafnvel fengið skrifaða nokkuð ítarlega færslu um sig hér. Zorglúbb birtist fyrst í Sval og Val sögunni Z comme Zorglub (Z fyrir Zorglúbb) þann 11. júní árið 1959, í SPIROU blaði númer 1104, en áður hafði reyndar sést óskýr skuggamynd af honum í blaðinu í sömu sögu um mánuði fyrr. Hann kemur fyrir í tíu af fimmtíu og fimm bókum seríunnar um Sval og Val en auk þess hefur Zorglúbb birst í tveimur af bókunum sextán (þeim fjölgar ört) í hliðarseríunni Série Le Spirou de… eða Sérstök ævintýri Svals ... eins og hún hefur verið nefnd á íslensku. SVEPPAGREIFINN hefur öðru hvoru aðeins minnst á sjálfstæðan bókaflokk um Zorglúbb, sem hóf nýlega göngu sína hjá Dupuis, og hefur lagt sig fram eftir föngum um að reyna að nálgast þær myndasögur á ferðum sínum erlendis. Þessar sögur eru eftir spænska listamanninn Jose-Luis Munuera en hann er að sjálfsögðu helmingur tvíeykisins Morvan og Munuera, sem sömdu fáeinar Sval og Val sögur á tíunda áratugnum, eins og allir vita.
Fyrstu tvær bækurnar í seríunni eru á góðum stað í myndasöguhillum SVEPPAGREIFANS en þær heita La Fille du Z (Dóttir Z) sem kom út í júní árið 2017 og í september 2018 kom síðan út sagan L'apprenti méchant (Vondur nemi). Bækurnar tvær eru á frönsku, enda báðar keyptar í svissnesku borginni Biel sem tilheyrir hinum franska hluta landsins, en það hefur SVEPPAGREIFINN ekki verið að láta trufla sig neitt sérstaklega. Þetta er jú einu sinni Zorglúbb svo hann lætur sig hafa það að reyna að stauta sig í gegnum bækurnar á frönsku með diggri aðstoð hins einstaklega þolinmóða betri helmings síns. Annars á hann fjöldann allan af myndasögum á frönsku og þetta fyrirkomulag hefur gengið alveg ágætlega með Greifynjunni og Google Translate á sitthvorum kantinum. Annars væri voða gaman að sjá sem mest af þessum myndasögum öllum koma út á íslensku en ansi er nú ólíklegt að eitthvað slíkt sé að fara að gerast í náinni framtíð. Til þess erum við náttúrulega allt of fá en Froskur útgáfa á hrós skilið fyrir það sem þeir þó ná að áorka á hinum örsmáa myndasögumarkaði hér á landi. En í september síðastliðnum kom síðan þriðja bókin út í frönsku útgáfuseríunni um Zorglúbb. Sú saga nefnist Lady Z og verður væntanlega á óska- og innkaupalista SVEPPAGREIFANS næst þegar hann verður á þvælingi á suðlægari slóðum.
Þessi sería virðist vera að slá nokkuð í gegn og þriðja bókin á jafnmörgum árum segir töluvert til um vinsældir bókanna. En sem dæmi um það má nefna að verið er að gefa þessar sögur út bæði á norsku og dönsku. Fyrsta Zorglúbb bókin (Barn af Z) kom út hjá danska myndasöguútgefandanum Forlaget Zoom í byrjun ágúst í fyrra en gæti hafa verið orðið uppseld hjá útgefandanum núna fyrir jólin. Önnur bókin (Skurkens lærling) er væntanleg á dönsku núna í mars eða apríl og stefnt hefur verið á að gefa út þá nýjustu, hjá Forlaget Zoom, í október á þessu ári - svona rétt mátulega fyrir jólin. Það er því um að gera fyrir þá sem áhuga hafa á teiknimyndasögum að kippa með sér þessum sögum ef þeir rekast á þær á ferðum sínum um Norðurlöndin.

17. janúar 2020

146. MAGNSTEINN MÚRARAMEISTARI OG FRÚ SLEGGJA

Eitt af einkennum teiknimyndasagna er hinn ýkti hetjuheimur aðalsöguhetjanna. Þær eru jú einu sinni myndasöguhetjur. Flestar þeirra hafa yfir að ráða hugdirfsku af einhverju tagi þar sem hetjuskapur þeirra nýtist í baráttu við misindismenn af ýmsu tagi og það er einnig einkennandi hversu oft þessar hetjur lenda aftur og aftur í sambærilegum ævintýrum. Tinni er til dæmis bara blaðamaður, sem hefur lent í rúmlega tuttugu mismunandi svaðilförum, en SVEPPAGREIFINN veit þó ekki um neinn annan blaðamann sem hefur sambærilega reynslu af slíkum ævintýrum. Svipaða sögu má segja um til dæmis þá Sval og Val, Steina sterka, Frank og Hin fjögur fræknu. Þetta eru hetjur sem ævintýrin bókstaflega elta. Aðrar myndasöguhetjur, eins og Ástríkur, Lukku Láki og Hinrik og Hagbarður, lifa hins vegar á aðeins víðsjárverðari tímum fortíðarinnar og því er eðlilegra að líta þannig á að ævintýramennska þeirra hetja sé á einhvern hátt réttlætanlegri. En í öllum teiknimyndasögum eru líka aðrar persónur sem eru nauðsynlegar til að skapa eðlilegan veruleika eða söguheim í kringum aðalsöguhetjurnar. Þar er SVEPPAGREIFINN ekki bara að tala um helstu aukapersónur bókanna sem ýmist fylgja aðalsöguhetjunum í hetjuskap sínum, tengjast þeim á einhvern hátt eða tilheyra jafnvel bófum- og illmennum sagnanna. Þarna er auðvitað verið að tala um einhvers konar uppfyllingapersónur sem fylla upp í heildarmynd sagnanna og hafa jafnvel líka einhver lítil en nauðsynleg hlutverk - eiginlega svona hvunndagshetjur teiknimyndasagnanna.
Í Tinna bókinni Vandræði Vaílu Veinólínó (Les Bijoux de la Castafiore - 1963), sem Fjölva útgáfan sendi frá sér árið 1977, má til dæmis finna tvær slíkar hvunndagshetjur sem reyndar ætti að skilgreina sem tvíeyki eða par enda vinna þær diggilega saman gegn utanaðkomandi "hættum". Önnur þeirra er reyndar meira áberandi og í stærra hlutverki en hin er hins vegar meiri svona stuðningur eða bakhjarl. Hér er SVEPPAGREIFINN að sjálfsögðu að tala um iðnaðarmanninn Magnstein múrarameistara og eiginkonu hans Sleggju. Allir Tinna aðdáendur þekkja auðvitað vel þessa rólegu og frekar hversdagslegu sögu og aðkoma Magnsteins að henni er líklega flestum kunn. En til að rifja aðeins upp söguna þá snýr Kolbeinn kafteinn sig, snemma í henni, illilega á ökklanum þegar hann hrasar í brotnu og lausu marmaraþrepi stóra stigans innan af anddyrinu á Myllusetri. Þrepið var þá þegar búið að vera brotið í nokkurn tíma (frá því nokkru áður en sagan um Vandræði Vaílu hefst) og Jósep var einnig nokkrum sinnum búinn að reyna að ná sambandi við múrarann rólynda til að biðja hann um að laga þrepið. Þegar Kolbeinn meiddi sig hafði hann sjálfur einnig verið búinn að hringja í Magnstein (auðvitað með því að hringja óvart fyrst í Bö slátrara í kjötbúðinni) og tjáir Jósepi sigri hrósandi eftir á hvernig best sé að taka af festu á slíkum kauðum. Af fenginni reynslu veit Jósep þó betur og tekur slíku tali með rétt mátulegum fyrirvara.
Svona gengur þessi iðnaðamannabrandari nokkrum sinnum í gegnum alla söguna og reglulega poppa upp samskipti þeirra Kolbeins og Magnsteins á dauðum punktum í bókinni. Kafteinninn hringir, Magnsteinn lofar að koma, afsakar sig eitthvað og svo framvegis. Kolbeinn (og reyndar líka Jósep) reyna þannig reglulega að reka á eftir Magnsteini og alls eiga sér stað að minnsta kosti fimm slík símtöl í bókinni á milli Myllusetur og múrarameistarans eða konu hans. Þannig kemur iðnaðarmaðurinn fyrir í heilum tólf myndarömmum í sögunni en líklegt má telja að sagan gerist á um það bil fjórum til fimm vikum. Og miðað við þann fjölda tilvika þar sem einhver fellur í tröppunum í herragarðinum er augljóslega lífsnauðsynlegt að gera einhverjar ráðstafanir, og laga þrepið, því alls fann SVEPPAGREIFINN tíu slík atvik í bókinni. En allt kemur fyrir ekki. Afsakanir Magnsteins eru af margvíslegum toga og oft jafnvel fleiri en ein í hverju símtali. Almennt sé mikið að gera hjá honum, í eitt sinn þurfti hann að ljúka við legstein, svo þurfti hann að fara bæði í brúðkaup og jarðarför, síðan var hann með kvef en besta afsökunin er þó (að mati SVEPPAGREIFANS) þegar hann þurfti, ásamt félögum sínum í múrarafélaginu, að fara í heimsókn til vinabæjar þeirra á Majorka. Það hlýtur að vera mjög eftirsótt að vera aðili að því félagi.
Aðalefni bókarinnar fjallar auðvitað um hina sjálfskipuðu heimsókn Vaílu Veinólínó á Myllusetrið en í miðri baráttu Kolbeins, fyrir viðgerð marmaraþrepsins, verður prófessor Vandráði á þau mistök að staðfesta óvart væntanlegt brúðkaup kafteinsins og Vaílu - sem auðvitað var enginn fótur fyrir. Fréttin berst fljótt út með aðstoð slúðurblaðs Múla og Péturs og heillaskeytin með árnaðaróskum vina og kunningja streyma til hjónaleysanna að Myllusetri. Kolbeini er ekki skemmt og ekki batnar skap hans þegar Lúðrasveitin að Myllufossi kemur í heimsókn og spilar viðeigandi tónlist turtildúfunum til heilla. Kafteinninn er jú frægur, mikils metinn óðalsbóndi í sveitinni og einn af fyrstu mönnunum til að fara til tunglsins. Stjórnandi lúðrasveitarinnar flytur ávarp honum til heiðurs í tilefni tímamótanna og Vaíla heimtar í kjölfarið að Kolbeinn bjóði meðlimum hennar upp á kampavín. Þær veigar fara þó full geyst ofan í mannskapinn og tónlistarflutningur sveitarinnar virðist ekki vera alveg jafn vandaður og fyrir veitingarnar.
Þegar að er gáð, og ekki er víst að allir hafi tekið eftir því, þá má einmitt sjá múrarameistarann Magnstein, innan um aðra meðlimi lúðrasveitarinnar, þar sem hann spilar á trompet. Augljóslega lítur iðnaðarmaðurinn þannig á að hið félagslega hlutverk tilverunnar sé öllu mikilvægara en starfsskyldur hans og hann skammast sín ekkert fyrir viðveru sína á staðnum. Það kemur reyndar ekki fram að Kolbeinn hafi áttað sig á að múrarameistarinn væri á meðal tónlistarmannanna en hann er hins vegar alfarið andvígur vínveitingunum og spurning hvort það tengist Magnsteini. Mótmæli hans hafa þó ekkert að segja og Vaíla fær sínu framgengt með hefðbundnum yfirgangi. En fleiri kunnuglega fýra má einnig finna í þessum hljómsveitarhóp. Stjórnandi lúðrasveitarinnar, sá sem flytur ávarpið kærleiksríka, er enginn annar en Bö kjötkaupmaður í Kjötbúðinni að Myllufossi. Bö slátrari (Achille Sanzot nefnist hann í upprunalegu bókunum) kemur fyrir fjórum Tinna bókum en einnig gerði Hergé ráð fyrir honum í hinni ókláruðu Tintin et l'Alph-Art.
Í viðtali löngu seinna greindi Hergé frá innblæstrinum að því hvernig hugmyndin að þessu atriði hafði orðið til. Þau hjónin hefðu verið stödd á sumardvalarstað í nágrenni Brussel þegar þau fengu óvænta heimsókn. Þar hefði verið á ferð fámennt lúðraband sem verið hafði á ráfi á milli lítilla veitinga- og kaffihúsa í miðbæ staðarins á milli þess sem þeir gæddu sér á veigum áfengisgyðjunnar. Að endingu komu þeir við á dvalarstað Hergé þar sem þeir stilltu sér upp með hljóðfærin sín og fluttu honum vandaðar útgáfur af fallegri og angurværri blásturstónlist. Í beinu framhaldi af því hófst einnig í miklu magni frekari bjórinntaka hópsins (hún var að sögn ekki eins falleg og tónlistin) sem endaði með hefðbundinni heiðursræðu stjórnandans. Ræðumaðurinn lauk tölu sinni með hinum þvoglumæltu orðum; Og nú, kæru vinir, skulum við lyfta glasi og skála fyrir herra Remi og hrópa allir sem einn, LENGI LIFI SPIROU! En aftur að sögunni. Eftir lúðrasveitabröltið heldur stríð þeirra Kolbeins og Magnsteins samt áfram í bókinni. Frú Sleggja lætur heldur ekki sitt eftir liggja í baráttunni við óþolinmóða viðskiptavini eiginmanns síns og styður hann heilshugar, með hæfilegri meðvirkni, gegn þessum óvinveittu öflum. Hún tekur málsstað iðnaðarmannsins í einu og öllu og er jafnvel tilbúin til að ljúga Kolbein fullan til að verja bónda sinn fyrir árásum óðalsbóndans að Myllusetri. Í bakgrunninum má þó sjá hvar Magnsteinn sjálfur situr slakur, tottandi pípu og flettir rólegur í gegnum hið útbreidda slúðurrit Múla og Péturs.
Þessi vinalegu hjón, Magnsteinn og kona hans, búa í þorpinu Myllufossi sem er spölkorn frá Myllusetrinu heimili þeirra Kolbeins kafteins og prófessor Vandráðs. Hann er múrarameistari þorpsins, ekur um á rauðu VW rúgbrauði og heitir, í upprunalegu belgísku útgáfunni, Isidore Boullu. Hann virkar sem frekar viðkunnalegur náungi og þau hjónin eru jafnvel svo almennileg að í miðju stríði Magnsteins við Kolbein senda þau honum heillaskeyti í tilefni af meintri trúlofun hans með Vaílu. Við þýðingu bókarinnar hafa þeir Loftur Guðmundsson og Þorsteinn Thorarensen farið þá leið að nefna manninn Magnstein múrarameistara og sú tilhögun er að mati SVEPPAGREIFANS einstaklega vel heppnuð. Í beinu framhaldi af því fór SVEPPAGREIFINN þó að velta fyrir sér fleiri nafngiftum á múrarameistaranum og hvort hugsanlega hefði verið hægt að gera enn betur í þeim efnum. Upp í huga hans komu nöfn eins og Legsteinn, Bergsteinn eða jafnvel Steinbergur en að endingu hljómar Magnsteinn múrarameistari þó líklega alltaf best. Þá má kannski einnig geta þess að á dönsku nefnist hann murermester Sten og frú Sleggja, fru Sten. Dönsku þýðendurnir voru því augljóslega ekki jafn frumlegir og hinir íslensku kollegar þeirra. En svona í framhjáhlaupi má líka alveg minnast á að fyrir margt löngu síðan starfaði SVEPPAGREIFINN með manni einum sem Hafsteinn hét og var líklega sá latasti náungi sem hann hefur á ævi sinni hitt. Sá var fyrir vikið ekkert sérlega vel liðinn á meðal samstarfsfólks síns og fékk fljótlega viðurnefnið Legsteinn og síðan í kjölfarið (í samræmi við afköst hans) Kumlið. Það eina sem hann var duglegur við var að koma sér undan verkum og hefði því líkast til getað orðið alveg fyrirmyndar iðnaðarmaður. 
En ekki er nafngift þeirra Lofts og Þorsteins á eiginkonu Magnsteins síðri því frú Sleggja er hreint út sagt frábært og með ólíkindum að nafn hennar hafi ekki hlotið almenna útbreiðslu í kjölfar útgáfu þessarar bókar hér á landi. Sleggja fellur klárlega undir ákvæði Mannanafnanefndar um eðlilega eignafallsendingu, hefur unnið sér hefð í íslensku máli og brýtur ekki í bág við íslensk málkerfi. En reyndar er þar einnig tekið fram að huga skuli að því að nöfn geti ekki orðið eigendum þeirra til ama og líklega er það eina ástæðan fyrir því að Sleggja varð ekki að helsta tískunafni ársins á sínum tíma. Það hafa örugglega verri nöfn sprottið fram í sviðsljósið síðan.
Höfundur Tinna bókanna Hergé (George Remi) þekkti, af eigin reynslu, múrarameistara með þessu sama nafni, Isidore Boullu, sem var í raun nánast ómögulegt að ná í. Forsöguna að því má rekja til þess að árið 1949 festi hann, og þáverandi eiginkona hans Germaine, kaup á gömlu sveitagistihúsi í spænskum stíl við Céroux-Mousty í Walloon Brabant héraðinu í Belgíu. Þau nefndu húsið La Ferrièresem og hófu þá þegar viðamiklar endurbætur á því enda byggingin orðið hrörleg og léleg eftir margra ára viðhaldsleysi og niðurníðslu. Þrátt fyrir alla þá vinnu gátu þau hjónin þó flutt inn í hluta hússins árið 1953. Endurbyggingin tók samt langan tíma, heilt yfir um tíu ár, en ástæðu þess mátti meðal annars rekja til hins áðurnefnda iðnaðarmanns. Isidore Boullu var nánast útilokað að ná í og í þau fáu skipti sem hann birtist vann hann aðeins í fáeinar mínútur áður en hann hvarf á ný. Í bréfi til vinar síns, tiltölulega fljótlega í ferli endurbótanna, minntist Hergé á að auðveldlega væri hægt að skrifa langa skáldsögu um viðgerðirnar og uppgerðina á húsinu. Það kæmi honum á óvart að húsið væri ekki enn hrunið en verktakinn, hinn títtnefndi Isidore Boullu, hefði fullvissað hann um að þessi vinna tæki ekki nema um 6 vikur. Nú væri hins vegar næstum liðið heilt ár. Hergé hefndi sín á Isidore Boullu löngu seinna með því að úthluta honum þessu vanþakkláta hlutverki í Vandræðum Vaílu og um leið að skjóta svolítið á hinn dæmigerða iðnaðarmann sem hann hafði augljóslega ekki miklar mætur á. Ekki ætlar SVEPPAGREIFINN svo sem að taka neitt sérstaklega undir þennan dóm Hergés um iðnaðarmenn almennt en verður þó að viðurkenna sambærilega baráttu við rafvirkja einn sem hann er búinn að bíða eftir í næstum því ár. Munurinn á SVEPPAGREIFANUM og Hergé er þó líklega í megindráttum sá að hinn fyrrnefndi er íslenskur og kemur að öllum líkindum til með að redda sér bara sjálfur.
Annars er líklega sniðugt, fyrst maður er á annað borð að fjalla um Tinna í færslu dagsins, að benda á að Tinna myndin The Adventures of Tintin: The Secret of the Unicorn er sýnd á RUV annað kvöld klukkan 20:20. Gísli Marteinn Baldursson mun tjá sig um þessa mynd í þættinum Bíóást sem sýndur verður á undan henni. Gaman að því.

10. janúar 2020

145. SVALUR UPPGÖTVAR EVRÓPU

Það er best að rúlla sér aðeins af stað aftur eftir frekar rólyndislegar færslur yfir jólavikurnar. En sögurnar um Sval og Val eru íslenskum myndasöguunnendum að góðu kunnar. Alls voru gefnar út 29 bækur hjá bókaútgáfunni Iðunni á sínum tíma og nú á undanförnum árum hafa 8 bækur í viðbót bæst við hjá Froski útgáfu. Alls eru Sval og Val bækurnar í upprunalegu seríunni nú orðnar 55 talsins og sú síðasta kom út árið 2016 en reyndar er staðan í dag, um framtíð bókaflokksins, nokkuð óljós. Langflestar af þessum sögum birtust fyrst í belgíska myndasögutímaritinu Le Journal de Spirou áður en þær voru gefnar út í bókaformi en í blaðinu birtust einnig stuttar sögur með þeim félögum sem komu þó ekki alltaf út í bókaformi. Þær sögur voru í flestum tilfellum birtar við ákveðin tilefni sem oftar en ekki tengdust þá einhverjum tímamótum eins og til dæmis jóla- eða afmælisritum. Í SPIROU blaði númer 1065, sem kom út þann 11. september árið 1958, mátti finna eina slíka sögu eftir André Franquin en tilefnið að þessu sinni var þó alls ekki jólablað tímaritsins eins og dagsetningin gefur reyndar sterklega til kynna. Eins annarlega og það hljómar var þessi fjögurra síðna Sval og Val saga, sem nefndist SPIROU découvre l'EUROPE (Svalur uppgötvar Evrópu), teiknuð í kynningaskyni fyrir fróðleiksþyrsta unga lesendur blaðsins. Sagan var eiginlega rammpólitísk áróðursgrein en um leið kynning á belgíska hluta Heimssýningarinnar Expo 58 sem haldin var í Brussel dagana 17. apríl til 19. október 1958. Þarna er Kalda stríðið í algleymingi og ungir lesendur blaðsins á einfaldan hátt minntir á hve samvinna þjóða Evrópu væri mikilvæg, vegna staðsetningar þeirra mitt á milli stórveldanna, gegn vondu köllunum í austri.
Það var þó fjarri því að þeir Svalur og Valur væru í einhverju fríi frá SPIROU á þeim tíma því sagan Le Prisonnier du Bouddha (Fanginn í styttunni) var í fullum gangi framar í tímaritinu. En þessi saga, Svalur uppgötvar Evrópu, var hins vegar hluti af föstum myndasöguþætti sem var nefndur Les belles histoires de l'oncle Paul (Fallegustu sögur Paul frænda) og birtust í blaðinu á árunum 1951-82. Paul var hinn vitri frændi sem deildi reynslu sinni og fróðleik á föðurlegan hátt til ungu frændsystkinanna sem voru auðvitað lesendur SPIROU blaðins. Líklegt má telja að sjálfur Paul Dupuis sé fyrirmyndin að Paul frænda en hann stjórnaði tímaritinu til langs tíma ásamt bróður sínum Charles. Þessi fasti myndasöguþáttur tímaritsins var unninn upp úr efni sem þeir Jean-Michel Charlier og Eddy Paape tóku yfirleitt saman og sömdu handritið að. Það gat fjallað um fjölbreytilegan og sögulegan fróðleik eða staðreyndir en oft gat efnið einnig verið af vísindalegum toga. Sögurnar voru teiknaðar af ýmsum listamönnum og margir þeirra hófu feril sinn hjá blaðinu einmitt við að teikna Les belles histoires de l'oncle Paul. Sagan Svalur uppgötvar Evrópu var þó eina verk André Franquin sem birtist í þessum þætti og þá auðvitað í eina skiptið sem félagarnir Svalur og Valur komu þar við sögu. Þeir Jijéhem (Jean De Mesmaeker), Jean Roba og Oktave Joly komu einnig að þessu verkefni. Þá má líka til gamans geta að Sval og Val bókin Furðulega uppljóstranir (La jeunesse de Spirou - 1987) eftir þá Tome og Janry, sem Iðunn gaf út árið 1987, er byggð upp sem grínútgáfa af sögum Paul frænda. Sá (Palli frændi) er reyndar í blautari kantinum og deilir því boðskap sínum á ekki alveg jafn ábyrgðarfullan, fallegan og mark-á-takandi hátt og hinn upprunalegi Paul frændi.
En sagan Svalur uppgötvar Evrópu segir frá því er þeir Svalur og Valur (ásamt auðvitað Gormi og Pésa) eru á einhverju ráfi fyrir utan mannvirki tengdum Expo 58 í Brussel og Valur fer að velta fyrir sér hvaða risahús þetta sé. Þessi bygging samanstendur aðallega af gleri, sem sex risastórir stálrammar umlykja, og Svalur útskýrir fyrir honum að þetta séu skáli C.E.C.A. sem er Kola- og stálbandalags Evrópu. Í stuttu máli voru þau samtök stofnuð af sex Vestur-Evrópuríkjum (Belgíu, Frakklandi, Hollandi, Lúxemborg, Ítalíu og Vestur Þýskalandi) árið 1952 og var ætlað að sameina hagsmuni þeirra og auðlindir næstu 50 árin en um leið einnig að tryggja að þessar þjóðir myndu ekki berjast innbyrðis á ófriðartímum. Kola- og stálbandalag Evrópu var í raun þannig forveri Evrópusambandsins ásamt Kjarnorkubandalagi Evrópu og Efnahagsbandalagi Evrópu. Stálrammarnir sex utan um glerbygginguna á Heimssýningunni, sem Svalur og Valur voru að skoða í myndasögunni, táknuðu einmitt þessar sex þjóðir sem komu að stofnun bandalagsins.
Valur sýnir byggingunni lítinn áhuga og vill gera eitthvað annað en Svalur dregur hann inn fyrir þar sem þeir kynna sér svolítið starfsemina upp úr bæklingum og þartilgerðum leiðbeiningartækjum. Þeir ganga um bygginguna og fræðast um hlutverk hennar og samtakanna en frásögnin er lituð af þurri, óáhugaverðri og pólitískri predikum. Sagan er eiginlega sett upp eins og myndasaga í skýrsluformi - eitthvað sem Franquin hafði lítinn áhuga á að taka þátt í. Eflaust hefur þótt nauðsynlegt að deila fróðleik sem þessum, til upplýsinga á hinum viðsjárverðu tímum Kalda stríðsins, en hann á í raun lítið erindi í myndasögutímarit sem aðallega var ætlað börnum og unglingum. Svalur uppgötvar Evrópu er því full af ýmiskonar tölulegum staðreyndum og upplýsingum og það vantar eiginlega ekkert í hana nema fáein línu- eða súlurit til að gera hana fullkomlega óáhugaverða. Í það minnsta er voðalega leiðinlegt að sjá hvernig reynt hefur verið að nota þessa vinsælu myndasöguseríu til að koma pólitískum skilaboðum til hinna ungu lesenda. Þeir áttu örugglega eftir að fá mörg tækifæri seinna á ævinni til að kynnast slíkum leiðindum.
Til að drepa lesendur SPIROU tímaritsins ekki alveg úr leiðindum hefur Franquin þó tekist að krydda söguna svolítið með skemmtilegum tilburðum Gormsins en án þeirra er hætt við að þessi saga hefði þótt álíka áhugaverð og samansafn eldhúsdagsumræða í rituðu formi. En hreinskilnislega er voðalega lítil Sval og Val stemning yfir þessari myndasögu.
Annars gaf Heimssýningin í Brussel árið 1958 af sér afkvæmi sem hefur í gegnum tíðina orðið að heldur þekktara kennileiti eða tákni fyrir borgina. Hér er SVEPPAGREIFINN að sjálfsögðu að tala um hið stórkostlega listaverk Atomium turninn sem er 102ja metra há útfærsla af atómi járnkristals og með stækkun upp á 165 billjón sinnum. Og þar sem hlutverk Hrakfara og heimskupara er að fjalla um myndasögur má einmitt benda á að umrætt listaverk kemur fyrir í þremur bröndurum með Viggó viðutan sem birtust fyrst í SPIROU tímaritinu þetta sama ár - 1958. 
Þessi staki myndabrandari hér að ofan birtist í blaðinu þann 17. apríl, sama dag og sýningin opnaði, en hann má einmitt finna á blaðsíðu 35 í íslensku Viggó bókinni Glennur og glappaskot sem kom út hjá bókaútgáfunni Iðunni árið 1986. Annars var SPIROU tímaritið fullt af efni tengdu Expo 58 allt þetta sama ár enda sýningin risastór og vakti til að mynda töluverða athygli hér uppi á Íslandi. Atomium turninn var nokkuð mörgum höfundum myndasagna yrkisefni á þessum árum og listaverkið hefur birst bæði í Blake og Mortimer seríunni sem og bókaflokknum um Sigga og Viggu svo nærtæk dæmi séu tekin. En það er um að gera fyrir þá sem eiga leið um Brussel að túristast að kíkja á þetta merkilega listaverk sem sést nokkuð víða að í borginni. Flest önnur mannvirki sem tengdust Heimssýningunni í Brussel árið 1958 eru þó löngu horfin og þeirra á meðal er byggingin merkilega sem kemur fyrir í Sval og Val sögunni.
Þá er kannski einnig vert að minnast á það að rétt við hliðina á Atomium listaverkinu var hinn sögufrægi Heysel leikvangur sem var vettvangur skelfilegra atburða á úrslitaleik Evrópukeppni meistaraliða (sem er auðvitað Meistaradeildin í dag) í knattspyrnu árið 1985. Þar létust 39 áhorfendur eftir að áhangendum Juventus og Liverpool laust saman í aðdraganda leiksins. Árið 1958 fór einmitt fram úrslitaleikur Real Madrid og AC Milan í sömu keppni fram á Heysel en sá viðburður var einnig hluti af hátíðarhöldum þeim sem tengdust Expo 58. Real Madrid, með Alfredo Di Stéfano fremstan í flokki, vann leikinn 3 - 2 eftir framlengingu að viðstöddum tæplega 70.000 áhorfendum. En eftir atburðinn árið 1985 var völlurinn að mestu rifinn, endurbyggður frá grunni, tekinn í notkun aftur árið 1995 og heitir í dag Stade Roi Baudouin.

3. janúar 2020

144. TIL HEIÐURS UDERZO

SVEPPAGREIFINN minntist, ekki fyrir svo löngu síðan, á skemmtilega myndasögubók sem hann rakst á og keypti í svissnesku borginn Basel í sumar og lofaði eiginlega í kjölfarið að fjalla aðeins um hana hér á Hrakförum og heimskupörum. Þessi bók er á þýsku og heitir Asterix und seine Freunde, sem þýðir einfaldlega Ástríkur og vinir hans, en heftið var fyrst gefið út í Frakklandi (þar sem hún heitir Astérix et ses amis) þann 5. nóvember árið 2007 í tilefni af 80 ára afmæli listamannsins Albert Uderzo það ár. Dagsetningin 5. nóvember var hins vegar valin í tilefni dánardags René Goscinny handritshöfundar sem lést á þeim degi þrjátíu árum áður. Það þarf auðvitað ekki að taka það fram að þessi bók tilheyrir ekki upprunalegu Ástríks seríunni. Hin þýska útgáfa bókarinnar var aftur á móti alveg nýkomin út þegar SVEPPAGREIFINN kippti henni með sér núna í ágúst síðastliðnum en Uderzo hélt reyndar upp á 92ja ára afmæli sitt í apríl. Sú þýska er því heilum tólf árum of seint á ferðinni en það breytir því þó ekki að um stórskemmtilegt afmælisrit er að ræða. Bókin er svolítið í anda Viggó bókarinnar La galerie des Gaffes sem SVEPPAGREIFINN eignaðist fyrir um einu og hálfu ári síðan og minntist aðeins á hér en einnig hefur hann birt brandara úr þeirri bók sem finna má neðst í færslu um herra Seðlan.
En þarna koma 30 ólíkir listamenn saman við að heiðra Uderzo í tilefni afmælisins og votta honum virðingu sína, fyrir hans frábæra ævistarf, með stuttum myndabröndurum eða sögum þar sem þeirra eigin myndasögupersónur koma gjarnan við sögu ásamt söguhetjum Ástríks bókanna. Þessir 30 aðilar eru ýmist stakir listamenn eða pör sem vinna saman að teikningu myndasagna og handritsgerð. Allir eru þeir þekktir í myndasöguheiminum og brandararnir eru auðvitað jafn misjafnir og þeir eru margir enda stílbrögð og hugmyndir höfundanna afar ólík að gerð. Allir brandararnir voru sérteiknaðir fyrir tilefnið en þó er mjög misjafnt hvernig listamennirnir nálgast viðfangsefnið. Upprunalegu Ástríks sögurnar eru auðvitað bundnar við ákveðin svæði og tíma (ca. árið 50 fyrir Krist) og nokkrir listamannanna fara því þá leið að notast við tímaflakk af einhverju tagi. Sumir teiknaranna nota tækifærið til að tjá lesendum tilfinningar sínar gagnvart Ástríksbókunum og í fáeinum þeirra koma jafnvel höfundarnir Uderzo og Goscinny sjálfir við sögu. Og eins og áður var getið þá hitta sögupersónur listamannanna Ástrík sjálfan í mörgum brandaranna. Brandararnir 30 eru einfaldir. Þeir eru flestir eins til tveggja blaðsíðna og sá lengsti er reyndar heilar fjórar síður en bókin er 64 blaðsíður að lengd. Þó listamennirnir séu allir vel kunnir í myndasöguheiminum þá þekkir SVEPPAGREIFINN alls ekki þá alla og reikna má með að svipað sé upp á teningnum hjá öðru íslensku áhugafólki um myndasögur. Hann ætlar samt að kíkja aðeins á fáeina brandara eða sögur úr bókinni og þá aðallega þessar helstu sem tengjast þeim myndasöguseríum sem við hérna uppi á Hjaranum könnumst við eða þekkjum.
Fyrsta skal nefna tveggja síðna Lukku Láka sögu sem nefnist Eine amerikanische Legende (Amerísk goðsögn) og er eftir þá Achdé, núverandi teiknara seríunnar, og  handritshöfundinn Laurent Gerra. Sagan segir frá því hvar kúrekinn knái er á ferðinni um slétturnar með fréttaritaranum Albert Goldfinger og hundinum Rattata. Þeir hafa næturdvöl hjá vinum Lukku Láka úr Shavashava ættbálknum, sem margir kannast við úr sögunum um indjánann Oumpah-Pah, og Goldfinger fer að dást að veglegri fórnarsúlu sem staðsett er í tjaldbúðunum en súlan er skreytt með þeim Ástríki, Steinríki og Krílríki. Oumpah-Pah sjálfur, orðinn gamall maður, bíður þeim að borða með indjánunum og segir þeim frá því að súlan hafi verið reist Göllunum til heiðurs fyrir löngu síðan. Hann segir þeim ýmsar frægðarsögur af Ástríki og Steinríki sem hafi birst fyrir 20.000 tunglum (mánuðum þá væntanlega) síðan, kennt þeim ýmsa þarfa siði og skilið eftir handa þeim pela af kjarnaseiði sem hefur gert ættbálkinn ósigrandi líkt og þeir sjálfir. Lukku Láki hittir því Ástrík ekki í eigin persónu í sögunni en fær þó í lok hennar sopa af kjarnaseiðinu frá hinum gamla Oumpah-Pah. Á hundrað ára fresti velja indjánarnir einn bardagamann sem fær gúlsopa af galdraseiðinu og að þessu sinni er því komið að sjálfum Lukku Láka að fá súp. Og þannig er því skýringin komin á eldsnöggum og yfirnáttúrulegum hæfileikum Lukku Láka með marghleypuna. Eins og allir vita var René Goscinny handritshöfundur þessara beggja sería um langt skeið auk þess sem hann kom auðvitað einnig að sögunum um Oumpah-Pah líkt og Uderzo.
Næst er við hæfi að kíkja á einn tveggja síðna brandara um Viggó viðutan sem heitir Gastons Labor (Tilraunastofa Viggós). Þetta framlag er eftir sjálfan Jidéhem (Jean De Mesmaeker) en hann var nokkurs konar hægri hönd André Franquin við vinnu hans að bröndurunum um Viggó á sínum tíma. Að þessu sinni er Viggó staddur á ritstjórnarskrifstofu SVALS þar sem hann er búinn að vera að dunda sér við tilraunir á töfraformúlu úr hinum sígilda pakka "Hundrað skemmtilegar efnafræðitilraunir". Hann er í öngum sínum yfir því að herra Seðlan, sem skömmu áður hafði verið á skrifstofunni, er skyndilega horfinn og Viggó telur hvarf hans vera afleiðing tilraunarinnar sem hann var að framkvæma. Í örvæntingu sinni, við að reyna að endurheimta kaupsýslumanninn, heldur Viggó tilraunum sínum áfram með tilheyrandi sprengingum og látum og við það birtist allt í einu sjálfur Aðalríkur allsgáði. Áfram heldur Viggó og á skammri stundu springa fram bæði söngvaskáldið Óðríkur og Steinríkur með sama hætti en sjálfur Ástríkur kemur hins vegar ekkert hér við sögu. Í lok brandarans birtist herra Seðlan hins vegar aftur en tilraunir Viggós höfðu þá ekkert haft með hvarf hans að gera. Hann hafði bara brugðið sér aðeins fram á gang.
Þriðja dæmið sem SVEPPAGREIFINN ætlar að skoða heitir Melting pot (Bræðslupottur) og kemur reyndar úr svolítið óvæntri átt. Það er nefnilega ekki alveg sjálfgefið að persónurnar úr Ástríks bókunum poppi allt í einu upp í myndasögu með Andrési önd. En í þessum brandara, eða öllu heldur þriggja blaðsíðna sögu, er afmæli þorpshöfðingjans Aðalríks allsgáða framundan og íbúar Gaulverjabæjar undirbúa sig af kostgæfni fyrir hátíðarhöld í tilefni þess. Flestir þeirra hafa fundið góðar gjafir handa Aðalríki en sjálfur Ástríkur á þó í vandræðum með hvað hann skuli gefa höfðingja sínum. Þar sem hann situr í þungum þönkum úti í skóginum birtist allt í einu sjálfur Andrés önd fyrir framan hann og Ástríkur verður þrumu lostinn yfir þessari talandi önd í fötum. Eftir að Steinríkur mætir einnig til leiks vísar Andrés þeim félögum á tímavél uppfinningamannsins Georg gírlausa en þeir urðu óvænt að lenda í skóginum vegna bilunnar. Þegar inn í hana er komið rekur Steinríkur (auðvitað!) sig óvart í takka í mælaborðinu sem ræsir tímavélina og fer með þá í snarheitum til Andabæjar. Þar hitta þeir Ripp, Rapp og Rupp sem þekkja þá auðvitað úr Ástríks bókunum og næstu klukkutímunum eyða Ástríkur og Steinríkur við að gefa eiginhandaáritanir (fingraför reyndar) í Andabæ. Að lokum halda þeir aftur heim til Gaulverjabæjar með tímavél Georgs og Ástríkur gefur Aðalríki forláta fótbolta, sem slær auðvitað í gegn, í afmælisgjöf.
Að síðustu má nefna einnar síðu brandara þar sem þeir Ástríkur og Steinríkur verða á vegi Gormsins. Að mati SVEPPAGREIFANS er þetta sú saga bókarinnar sem er hvað best heppnuð teiknilega séð en er reyndar ansi innihaldslaus að öðru leyti. Sagan heitir Noch eine grosse Überfahrt og er eftir belgíska listamanninn Batem (Luc Collin) en hann varð höfundur hinna sjálfstæðu myndasagna um gormdýrið eftir að André Franquin lést. En hér segir frá því er þá Ástrík og Steinrík rekur á land, á ókunnri strönd, eftir að bátur þeirra ferst í miklu óveðri. Í fyrstu telja þeir sig reyndar vera komna heim, og hlakkar til að fá sér eitthvað matarkyns eftir volkið, en fljótlega átta þeir sig á því að svo er ekki. Steinríkur sér gormdýrið og hyggst veiða sér það til matar en í sömu mund ber þar að frumbyggja skógarsins (sjá bækurnar um Gorm) og þar með leiða þeir saman hesta sína, þeir Gormur og Steinríkur, við sameiginleg áhugamál - þ.e. barsmíðar á óvininum. Þeir enda þar sem hinir mestu mátar. Í  lok myndasögunnar kemur síðan fram að þannig geti töfrar myndasagnanna sameinað persónur sem annars myndu aldrei hittast.
Sem dæmi um fleiri þekktar myndasögupersónur í Asterix und seine Freunde má einnig nefna hetjuflugfreyjuna Natöshu, Rick Master  og Titeuf (Titt) en SVEPPAGREIFINN ætlar að láta þetta duga úr bókinni að þessu sinni. Hann hefur alltaf svolítið lúmskt gaman af því þegar myndasöguhetjur fara á flakk um framandi slóðir og birtast óvænt í vitlausum teiknimyndaseríum. SVEPPAGREIFINN hefur einmitt áður minnst á Steina sterka í Sval og Val bók og Tinna í sögu með Hinum fjórum fræknum í því samhengi og á eflaust eftir að týna til fleiri tilvik í komandi framtíð.