29. október 2021

191. RASMUS KLUMPUR Á ÍSLANDI

Í færslu þessa föstudags er ætlunin að kíkja lítilega á íslensku útgáfu bókanna um björninn vinalega Rasmus Klump og félaga hans. SVEPPAGREIFINN er nú svo íhaldssamur að í gegnum tíðina hefur hann yfirleitt ekki viðurkennt sögurnar um Rasmus Klump almennilega sem myndasögur enda eru þær mjög ólíkar bókunum um Tinna, Sval og Val, Ástrík sem síðuhafi telur alla jafna til "alvöru" myndasagna. En það er að sjálfsögðu alrangt. Bækurnar um Rasmus Klump eru auðvitað myndasögur líka þó þær eigi ekki uppruna sinn frá Belgíu eða Frakklandi.

Sögurnar um Rasmus koma reyndar frá Danmörku eins og flestir hafa líklega vitað. Það voru hjónin Carla og Vilhelm Hansen sem áttu heiðurinn að þessum myndasögum en það var Carla sem skrifaði handritið á meðan Vilhelm sá um myndskreytingarnar. Sagan segir að þau hjónin hafi verið beðin um að skapa nýja teiknimyndaseríu fyrir börn og eina skilyrðið hafi verið að aðalsöguhetjan nefndist Rasmus til heiðurs vinsælum strúti, í myndasöguformi, sem lagður hafði verið til hliðar. Rasmus fékk meðal annars það hlutverk að vera skjaldbaka á meðan þau hjónin voru að þróa þessa nýju persónu en fljótlega kom í ljós að sú dýrategund hentaði illa fyrir myndasögupersónu sem lenda skyldi í æsilegum ævintýrum. Björn hentaði miklu betur. Ættarnafnið Klumpur átti hins vegar uppruna sinn í nágrannahundi þeirra Hansen hjónanna. Fyrsta sagan birtist í Berlingske Aftenavis árið 1951 og var síðan, venju samkvæmt, gefin út í bókaformi að birtingu lokinni árið 1952 en sú útgáfa var reyndar í svart/hvítu. 
 

 
Sögurnar eru skemmtilegar en helsta afþreying Rasmusar og félaga hans virðist vera að  sigla um úthöfin, fara í rannsóknarleiðangra af margvíslegu tagi og auðvitað að borða pönnukökur. Alls urðu bækurnar um Rasmus Klump þrjátíu og níu talsins en þrjár þær síðustu komu út nokkru eftir að höfundarnir voru báðir látnir. Enn virðast vera að koma út sögur með Rasmusi Klumpi sem þó eru ekki myndasögur og eitthvað hefur meira að segja verið gefið út af þeim hérlendis. Myndasögurnar um Rasmus Klump, ásamt sambærilegum sögum um Múmínálfana, teljast vera þekktustu myndasöguseríurnar sem eiga uppruna sinn frá Norðurlöndunum en þær hafa verið gefnar út í um þrjátíu löndum víðsvegar um heiminn. Rasmus er þó vinsælastur í nágrannalöndunum en þó líklega hvergi eins og í Þýskalandi þar sem hann nefnist Petzi. Því nafni kallast hann reyndar einnig í Frakklandi, Ítalíu, Portúgal og Víetnam en af öðrum nöfnum má nefna að hann er kallaður Pol í Hollandi, Bamse í Noregi og 皮皮熊 í Kína. Höfundar sagnanna um Rasmus Klump hafa hlotið margvísleg verðlaun fyrir bækur sínar og á fimmtíu ára afmælinu sínu árið 2002 var Rasmus Klumpur til dæmis heiðraður með útgáfu frímerkis af sér.

Nú eru liðin rúmlega sextíu ár síðan Rasmus Klumpur var fyrst kynntur til sögunnar hér á landi. Sú staðreynd minnir á að það er eiginlega ekki hjá því komist að nefna það að myndasögurnar um Rasmus Klump voru kynntar íslenskum lesendum rúmum áratug áður en Tinni kom til sögunnar. Alls hafa komið út sautján myndasögur um Rasmus Klump á íslensku en útgáfuna á þeim má skipta upp í tvö tímabil. Árið 1960 sendi bókaútgáfan Skuggsjá í Hafnarfirði frá sér tvær sögur um bangsann vinalega. Þetta voru bækurnar Rasmus Klumpur í hnattferð og Rasmus Klumpur í leit að fjársjóði en þær hlutu þó engin sérstök númer sem partur af bókaröð í seríunni hjá Skuggsjá.

Ekki áttar SVEPPAGREIFINN sig á því hversu vel kunnur Rasmus Klumpur var á meðal íslenskra barna eftir útgáfu þessara sagna eða hvort bækurnar tvær seldust eitthvað af ráði. Myndasögur á íslensku voru enn mjög sjaldséðar á þessum tíma en mikil aukning hafði þó orðið á útgáfu annarra barnabóka á árunum á undan, sérstaklega vinsælla þýddra bóka, eftir frekar magran fyrri hluta 20. aldarinnar. Í það minnsta varð ekkert af frekari útgáfu hjá Skuggsjá með fleiri bókum um Rasmus Klump. SVEPPAGREIFINN minnist hans málaðan á risastóran vegg í barnaherbergi hjá móðurbróður sínum upp úr árinu 1975 og líklegt má telja að sú mynd hafi verið gerð upp úr annarri hvorri bókar Skuggsjár. Þetta listaverk í barnaherberginu voru einmitt fyrstu kynni SVEPPAGREIFANS af bangsanum danska. Sennilega þekktist Rasmus Klumpur þó einnig hér úr dönskum dagblöðum og tímaritum sem seld voru í bókabúðum á Íslandi. En auk þess hafði hann birst vikulega á blaðsíðu tíu í tímaritinu Fálkanum frá árinu 1956 og fram í byrjun mars árið 1960 og árið 1966 hófu einnig göngu sína myndasögur um hann í barnablaðinu Æskunni. Þar nefndist hann reyndar Rasmus Kubbur og hann birtist þar allt til ársloka 1970.

En það var síðan árið 1981 sem Rasmus Klumpur var endurvakinn í bókaformi á íslensku og það var það bókaútgáfan Örn og Örlygur sem tók að sér það hlutverk. Í september það ár komu út sögurnar Rasmus Klumpur smíðar skip, sem var fyrsta bókin í upprunalega númeraða bókaflokknum, og Rasmus Klumpur skoðar pýramída sem var saga númer 5 í seríunni. Bækurnar voru í nokkuð minna broti en íslenskir myndasögulesendur áttu að venjast og voru til dæmis heldur minni en litlu bækurnar um Palla og Togga. Sögurnar um Rasmus Klump voru auk þess með mjúkri kápu og allar sögurnar aðeins þrjátíu og tvær blaðsíður að lengd. Þær voru því alveg tilvaldar fyrir unga og óreynda lesendur sem voru að byrja að skoða og kynnast teiknimyndasögum.

Þetta voru einfaldar, jákvæðar og saklausar myndasögur, fullar af vinalegum húmor, ætlaðar allra yngstu kynslóðunum og í þeim voru engin grimm illmenni eða annar óþjóðalýður sem söguhetjurnar þurftu að berjast við. Allur texti sagnanna kom fram undir hverjum myndaramma og í þeim voru engar talblöðrur en í textanum voru eingöngu samtöl sögupersónanna. Enginn annar skýringartexti eða lýsingar á atburðarrásinni kom fyrir í þeim orðum. 

Seinna þetta sama haust komu síðan út tvær sögur til viðbótar og þessar nýju útgáfur af Rasmusi Klumpi voru augljóslega koma til að vera. Árið 1982 komu aftur út fjórar bækur, 1983 voru gefnar út þrjár og árið 1984 bættust enn fjórar við seríuna áður en þær hættu að koma út. Í heildina virðast því hafa verið gefnar út sautján bækur á íslensku í þessu myndasöguformi en þær voru flestar númeraðar og komu héðan og þaðan úr upprunalegu útgáfuröðinni. Svo virðist sem heildarfjöldi þessara myndasögubóka hafi verið eitthvað á reiki í gegnum tíðina og hafa tölurnar 15 til 16 oftast verið nefndar en eftir svolitla rannsóknarvinnu varð talan 17 niðurstaðan. Inni í þeirri tölu skal reyndar tekið fram að bókin Rasmus Klumpur í hnattferð var gefin út tvisvar en sú staðreynd er auðvitað afar mikilvæg fyrir óða safnara bókanna! SVEPPAGREIFINN mun standa við þessa tölu þar til eitthvað annað kemur í ljós. Sögurnar sautján samanstanda því af tveimur bókum sem gefnar voru út árið 1960 og fimmtán til viðbótar sem komu út á árunum 1981-84.

Það er kannski rétt að taka það fram að löngu seinna komu út enn fleiri bækur um söguhetjuna Rasmus Klump, hjá bókaútgáfunni Eddu, en þær eru reyndar bara venjulegar barnabækur og eiga því ekkert erindi í þessa umfjöllun. En myndasögubækurnar sautján um Rasmus Klump, sem SVEPPAGREIFANUM er kunnugt um á íslensku, eru þessar:

  •    1. Rasmus Klumpur smíðar skip (1952) 1. útg. 1981
  •    3. Rasmuns Klumpur og síldarmamma (1954) 1. útg. 1983
  •    5. Rasmus Klumpur skoðar píramída (1954) 1. útg. 1981
  •    9. Rasmus Klumpur í sveitinni (1958) 1. útg. 1983
  •  10. Rasmus Klumpur og uppskeran (1959) 1. útg. 1981
  • (11.)Rasmus Klumpur í hnattferð (1960) 1. útg. 1960
  •  11. Rasmus Klumpur í hnattferð (1960) 2. útg. 1983
  •  12. Rasmus Klumpur í undirdjúpum (1961) 1. útg. 1984
  •  15. Rasmus Klumpur á pínukrílaveiðum (1964) 1. útg. 1984
  • (16.)Rasmus Klumpur í leit að fjársjóði (1954) 1. útg. 1960
  •  20. Rasmus Klumpur og kafbáturinn (1969) 1. útg. 1982
  •  21. Rasmus Klumpur og Sóti lestarstjóri (1970) 1. útg. 1984
  •  22. Rasmus Klumpur og litli bróðir (1971) 1. útg. 1982
  •  24. Rasmus Klumpur - Kappsigling í Furðuheimum (1973) 1. útg. 1981
  •  25. Rasmus Klumpur í Kynjaskógi (1974) 1. útg. 1984
  •  26. Rasmus Klumpur fer á sjóinn (1975) 1. útg. 1982
  •  27. Rasmus Klumpur í Hattalandi (1976) 1. útg 1982

Bækurnar um Rasmus Klump hafa yfirleitt verið nokkuð áberandi á nytja- og flóamörkuðum í gegnum tíðina en minna virðist þó hafa farið fyrir þeim nú síðari árin heldur en áður. Rasmus Klumpur er nefnilega ekki alveg jafn sýnilegur og hann var. Sögurnar sem gefnar voru út á níunda áratugnum hafa svo sem aldrei verið neitt ófáanlegar en þær eru auðvitað löngu horfnar úr hillum venjulegra bókabúða. Hvort safnarar eru að grípa með sér þessar bækur eða hvort eðlileg afföll er um að ræða skal ósagt látið en alla vega virðast þær ekki jafn algengar og hér áður fyrr. Myndasögurnar tvær sem Skuggsjá gaf út árið 1960 eru hins vegar afar sjaldgæfar og ef þær bækur sjást á annað borð eru þær yfirleitt mjög illa farnar. Áhugafólk um teiknimyndasögur og venjulegir myndasögusafnarar hafa líklega yfirleitt ekki haft mikinn áhuga á þessum bókum í gegnum tíðina, enda margir sem tengja þær ekki við eiginlegar teiknimyndasögur, en kannski hefur þó orðið einhver breyting á. Einhver vitundarvakning hefur kannski orðið á söfnunargildi þeirra til framtíðar og myndasögusafnararnir eru hugsanlega búnir að vera að laumast til að grípa þessar bækur með sér þegar þær rekur á fjörur þeirra. SVEPPAGREIFINN er klárlega einn þeirra. Hann hefur reyndar aldrei litið á sig sem myndasögusafnara en hefur þó kippt með sér velmeðförnum og ódýrum eintökum af bókunum þegar hann hefur rekist á þau. Rasmus Klumpur telst þó tæplega rúmast innan myndasöguáhugasviðs hans en hann hefur meira verslað þær af skyldurækni. Og þannig er áreiðanlega einnig til komið hjá öðru áhugafólki um teiknimyndasögur.

3 ummæli:

  1. Takk fyrir fróðlegan pistil. Ég á nokkrar af þessum bókum sem ég hef gripið með þegar ég rekst á þær. Engin markviss söfnun. Ætli hugmynd af sænska birninum Bamse hafi komið frá danska birninum? Bamse – Världens starkaste björn byrjaði víst sem teiknimynd fyrir sjónvarp og fékk seinna sitt eigið blað. Mig minnir að hafa séð eitthvað af þeim þáttum í sjónvarpinu á unglingsárum frekar en á barnsárunum.

    SvaraEyða
  2. Vilmundur Kristjansson29. okt. 2021, 20:52:00

    Eg á nr 25 og 26 og hafði eiginlega ekkert ætlað mér að fjölga þeim, ekki minn tebolli. En ég man að þegar ég var krakki þá las ég Bamse og hafði gaman af.

    SvaraEyða
  3. Ég mundi einmitt eftir Bamse þegar ég var að skrifa þessa færslu en fann samt enga tengingu hjá þeim við fljóta yfirferð. Þeir eru samt það líkir að Bamse hlýtur að hafa verið undir áhrifum þess danska.

    En takk fyrir innlitið og kommentin - alltaf gaman að heyra frá ykkur.

    Kveðja,
    SVEPPAGREIFINN

    SvaraEyða

Út með sprokið!