215. SVAL OG VAL KÁPUR PETER MADSEN

Í dag ætlar SVEPPAGREIFINN að fjalla eilítið um skemmtilegt efni (að því er honum sjálfum finnst) sem tengir saman hina frábæru Sval og Val seríu annars vegar og hins vegar Goðheima bækurnar dönsku eftir Peter Madsen. Báðir þessir málaflokkar eiga reyndar sinn talsmann, þegar kemur að sérfræðilegri þekkingu á þessum bókum hér á landi, því sagnfræðingurinn Stefán Pálsson er yfirburðarmaður þegar kemur að fróðleik um þær. Það er því alltaf þannig að SVEPPAGREIFINN finnur til svolítils vanmáttar þegar hann fjallar um bækurnar um Sval og Val hér á síðunni og finnst hann vera að ráðast yfir á yfirráðasvæði hans og sérsvið. En hugmyndin að efni dagsins kemur einmitt beint úr smiðju Stefáns þar sem hann vakti athygli á þessari tengingu með færslu í myndasögugrúbbunni Teiknimyndasögur á Facebook fyrir nokkrum árum. Þar greindi hann frá því að höfundur Goðheimaseríunnar, danski listamaðurinn Peter Madsen, hafi á sínum tíma einnig teiknað bókarkápuna á nokkrum af dönsku Sval og Val bókunum á áttunda áratug síðustu aldar.

 

Tekið skal fram að hér er ekki um að ræða nafna hans, morðingjann og kafbátasmiðinn kunna. 

 

En það var árið 1974 sem myndasöguútgáfan Interpresse hóf að gefa út Sval og Val bækurnar í Danmörku en á dönsku hlaut serían heitið Splint og co. eins og margir væntanlega vita. Reyndar voru þetta ekki alveg fyrstu bækurnar úr Sval og Val seríunni, sem komu út í Danmörku, því á árunum 1971 til '75 gaf Interpresse einnig út seríu sem hafði að geyma fjölbreytilegt blandað efni úr belgísk/frönskum teiknimyndasögum. Þessi blandaða safnsería nefndist Trumf serien en alls voru þar um að ræða tuttugu og fjórar númeraðar bækur sem höfðu meðal annars að geyma nokkrar sögur með Tim og Thomas (Tif et Tondu), tvær með Buck Danny og eina með Viggó viðutan svo einhverjar séu nefndar. Bækurnar um Splint og co. voru alls fjórar í Trumf seríunni en flestir af bókaflokkunum sem birtust í henni fengu einnig seinna gefnar út eigin útgáfuraðir í Danmörku. En eins og við Íslendingar þekkjum einnig, af Sval og Val bókunum sem Iðunn hóf að gefa út hérlendis árið 1978, þá voru sögurnar ekki heldur gefnar út í réttri útgáfuröð í Danmörku á þessum tíma. Fyrstu fjórar bækurnar í 1. útgáfu Interpresse, árið 1974, voru þessar:

1. SOS fra Bretzelburg (Neyðarkall frá Bretzelborg)
   
2. Z som Zorglub (Z fyrir Zorglúbb)
3. I skyggen af Z (Með kveðju frá Z)
   
4. Havmysterien (Sjávarborgin)

Þessar fjórar sögur voru að mestu með kápunum úr upprunalegu Sval og Val seríunni, svipaðar bókunum eins og við þekkjum þær á íslensku. Aðeins Í skyggen af Z (Með kveðju frá Z) var öðruvísi, og hafði að geyma frávik með lit og útliti Zorglúbbs í bakgrunninum, en 2. útgáfa bókarinnar, sem kom út árið 1978 hjá Interpresse, var eins og sú íslenska með appelsínugula litnum.

Árið 1975 gaf Interpresse síðan út fjórar bækur í viðbót. Þar voru um að ræða sögurnar; 5. Buddhas fange (Fanginn í styttunni), 6. I Murænens gab (Svamlað í söltum sjó), 7. Arvestriden (Baráttan um arfinn) og 8. bókin var Næsehornets hemmelighed, sem á Wikipedia síðunni um Sval og Val er nefnd Horn nashyrningsins (hún hefur ekki enn komið út á íslensku), en hún hét La corne de rhinocéros á frönsku. Af einhverri ástæðu hafði Interpresse tekið þá ákvörðun að skipta um útlit á tveimur af þessum bókum og fékk hinn kornunga, þá sautján ára gamla, Peter Madsen til að teikna upp fyrir sig nýjar framhliðar á bækurnar Baráttuna um arfinn og Horn nashyrningsins. Hér fyrir neðan má sjá að fyrsta danska útgáfan af sögunni Baráttan um arfinn (það er best að halda sig við íslenska heitið á bókunum) var með öðru sniði en franska bókarkápan hafði verið í upprunalegu útgáfuröðinni.

Þessi útfærsla Madsen af kápunni á Baráttunni um arfinn var síðan einnig notuð á norsku og sænsku útgáfunum af bókinni og svo auðvitað þeirri íslensku, eins og lesendur kannast að sjálfsögðu við, þegar sú saga kom út fimm árum seinna. SVEPPAGREIFINN minnist þess einmitt að hafa oft velt fyrir sér framhlið bókarinnar, þegar hann var gutti, vegna þess að það var áberandi hversu teiknistíllinn á kápunni var öðruvísi en inni í sögunni sjálfri. Útlit þeirra Svals og Vals minnti einnig mun meira á hvernig þeir höfðu litið út seinna í seríunni auk þess sem allt annar og ferskari litablær var yfir allri bókarkápunni. Hin sagan, Horn nashyrningsins, fékk einnig útlit frá listamanninum unga sem var töluvert frábrugðið upprunalegu frönsku útgáfunni. 

Franska kápan af bókinni hafði verið tiltölulega látlaus og hófstillt á að líta og þar voru þeir Svalur og Valur hvergi sjáanlegir á myndinni sjálfri þó hausunum á þeim hafi verið plantað neðst í forgrunni hennar á hvítum stafaborða. Með hinni breyttu útgáfu Madsen tókst honum að pimpa bókarkápuna töluvert upp og skapa æsilegt augnablik þar sem þeir félagar koma báðir fyrir í nokkuð spennandi atgangi. Fyrir vikið virtist bókin enn ævintýralegri og áhugaverðari og þá um leið líklega söluvænni en þar með náði Interpresse væntanlega markmiðum sínum. Sama útlit bókarinnar var notað í Noregi og Svíþjóð og líklegt má teljast að íslenska útgáfan hefði hlotið sömu örlög ef af henni hefði orðið.

 

Bækurnar um Sval og Val voru auðvitað mjög vinsælar í Danmörku og þegar Horn nashyrningsins var endurútgefin af Interpresse árið 1978 var Madsen, af einhverri ástæðu, búinn að teikna kápuna upp á nýtt og breyta henni nokkuð.

Í grunninn var myndin nokkurn veginn sú sama en listamaðurinn ungi var þó búinn að lagfæra ýmislegt í nýju útfærslunni. Á nýju kápunni sást til dæmis að Valur var kominn hægra megin á myndina, trjágróðurinn og fjallið í bakgrunninum höfðu verið færð til, Svalur var nú alveg búinn að týna húfunni sinni og auk þess hafði hann hneppt jakkanum frá sér. Þar fyrir utan hafði Madsen einnig skerpt á öllum línum og myndin hafði verið lituð upp á nýtt. SVEPPAGREIFINN eignaðist einmitt 1978 útgáfuna af þessari bók fyrir mörgum árum og fannst alltaf eitthvað gruggugt við andlit Svals framan á bókarkápunni. Og þegar hann fór að grúska í heimildum fyrir þessa færslu kom einnig fram að eitthvað væri líka bogið við útlit Vals. Seinni uppsetningin er því klárlega síðri en engin sýnileg ástæða virðist hafa verið fyrir því að gera þessar breytingar á kápunni. Eldri útfærslan af myndinni var kannski svolítið ljós en það hefði alveg nægt að skerpa aðeins á henni og láta þar við sitja. Á sama tíma og þessi 2. útgáfa af sögunni kom út, árið 1978, var einnig prentuð ný útgáfa af Svamlað í söltum sjó. 1. útgáfan af bókinni á dönsku hafði verið með hina upprunalegu frönsku bókarkápu Franquins, þegar sagan kom út árið 1975, en þegar 2. útgáfan kom út var Madsen búinn að breyta útliti hennar nokkuð eins og sést hér fyrir neðan.

Þarna má sjá að listamaðurinn hefur nýtt grunnhugmyndina úr upprunalegu myndinni að stórum hluta. Madsen hefur dregið þá Val og Gorm nær og teiknað Sval fyrir framan þá en í staðinn hefur hann sleppt köfunarhylkinu þeirra sem var svo áberandi í frumútgáfunni. Í fjarska má hins vegar sjá annan af dvergkafbátum Múrenunnar Jóns Harkans. Valur og Gormur hafa verið afritaðir úr frumútgáfunni en útliti þeirra hefur þó að einhverju leyti verið breytt. Bæði úttlimir og búkur Gorms hafa til dæmis verið styttir og sú tilhögun fer honum reyndar betur. Að öðru leyti er þessi kápa ekki eins vel heppnuð og sú upprunalega. Svalur hefur hins vegar verið teiknaður alveg upp frá grunni en engin mynd innan úr sögunni var notuð til að styðjast við útlit hans. 

 

Fjórða og síðasta Sval og Val bókarkápan sem Peter Madsen teiknaði fyrir Interpresse var af sögunni Hrakfallaferð til Feluborgar en hún var 12. bókin í dönsku útgáfuröðinni. Þessi saga hafði einmitt verið ein af fjórum Sval og Val bókum sem höfðu áður tilheyrt hinni blönduðu Trumf seríu, og kom út árið 1973, en sú útgáfa hafði að geyma upprunalegu frönsku bókarkápuna. Framhliðin sem Madsen teiknaði er hins vegar kunnugleg.

Það er óhætt að segja að mikill munur sé á bókarkápu Madsens og upprunalegu útgáfu Franquins. Kápan sem Franquin teiknaði er, vægast sagt, full af látum sem gefur vísbendingu um hasarfullt innihald sögunnar. Útfærsla Madsen er hins vegar alveg í hina áttina og vísar til dulúðlegra og spennuþrungna atburða en báðar þessar bókarkápur gefa svo sem alveg rétta mynd af sögunni. Þessi danska útgáfa af Hrakfallaferð til Feluborgar kom út árið 1977 en það var einmitt sama ár og bókin kom út hér á landi. Bókarkápan með þessu útliti var aðeins gefin út í Danmörku og á Íslandi en aldrei í Noregi og Svíþjóð. Það er því kannski ástæða til að benda þeim á sem eiga Hrakfallaferð til Feluborgar á íslensku að passa alveg sérstaklega vel upp á hana upp á framtíðina að gera. 

Hvers vegna Interpresse fór þessa leið að láta hinn unga listamann teikna framhliðarnar upp á nýtt er nokkuð óljóst en svo virðist sem stjórnendum útgáfunnar hafi ekki fundist upprunalegu kápurnar nægilega áhugaverðar. Það sem einkennir helst hinar fjórar bókarkápur Madsen, umfram Franquin, er hvernig hann dregur aðalpersónurnar nær og stækkar þannig að þær séu meira áberandi í forgrunninum. Stjórnendur Interpresse hafi einnig viljað fá Madsen til að fanga betur titil sagnanna með teikningum sem hæfðu þeim betur. Hlutverk Madsens hafi því í raun verið að gera þær söluvænni eins og áður hefur verið nefnt. Ekki er ljóst hvort Dupuis útgáfan hafi vitað af þessum útfærslum á sínum tíma eða þá hvort Interpresse hafi fengið leyfi fyrir þeim en belgíska útgáfufyrirtækið veit klárlega af þeim í dag. Allar bókakápurnar sem Peter Madsen teiknaði fengu seinna sín upprunalegu útlit, þegar þær voru endurútgefnar hjá Interpresse og síðar hjá Carlsen Comics og Egmont, en margar af dönsku Sval og Val bókunum fengu reyndar einnig seinna óhefðbundnar bókarkápur með myndarömmum unnum innan úr sögunum sjálfum.

Hinn hæfileikaríki Peter Madsen, sem var mikil aðdáandi André Fraquins, var þarna bara rétt nýskriðinn upp úr grunnskóla en var augljóslega mjög efnilegur listamaður. Sem barn hafði hann mikið skoðað dönsku myndasögublöðin, sem höfðu meðal annars að geyma sögur með Andrési önd og Tinna, en fyrsta teiknimyndasagan sem hann segist þó hafa lesið almennilega var Sval og Val bókin Gormahreiðrið eftir Franquin. Hún var þá ekki enn komin út á dönsku (kom fyrst út í Trumf seríunni árið 1973) en svo heillaður var hann af teikningum og söguheimi Franquins að hann stautaði sig í gegnum alla bókina á frönsku með orðabók sér til stuðnings. Madsen lærði þannig í rauninni frönsku sem barn við að lesa Gormahreiðrið. Löngu seinna greindi hann frá því í viðtali að á sínum tíma hefði hann verið mjög stoltur af því að hafa orðið þess aðnjótandi að hafa fengið að teikna þessar bókarkápur og jafnvel vonast eftir því að Franquin sjálfur myndi vilja skoða þær. Ekki hefur komið fram hvort Madsen hafi orðið að ósk sinni en síðar, þegar hann skoðaði þessar forsíður sínar, fannst honum þær bara vandræðalegar. Franquin var þá látinn og Madsen vonaði innilega að listamaðurinn hefði aldrei fengið tækifæri til að skoða þessar teikningar. 

Bókakápurnar fjórar teiknaði Peter Madsen á árunum 1975 - '77 en árið 1979 kom út fyrsta sagan úr Goðheima seríunni hjá Interpresse en þá var hann aðeins tuttugu og eins árs gamall. Í dag er Madsen orðinn sextíu og fjögurra ára og alls urðu Goðheima bækurnar fimmtán talsins en sú síðasta kom út árið 2009. Ellefu fyrstu sögurnar hafa nú verið gefnar út á íslensku og sú tólfta er væntanleg núna fyrir jól. Það lítur jafnvel út fyrir að allar bækurnar fimmtán muni koma út hér á landi. Það yrði þá í fyrsta sinn sem íslenskt bókaútgáfufyrirtæki næði að klára að senda frá sér heila myndasöguseríu síðan Fjölva tókst að ljúka við að gefa út allar Tinna bækurnar.