202. SMÁ FRÓÐLEIKUR UM BLÁSTAKK LIÐSFORINGJA

Í myndasöguhillum SVEPPAGREIFANS kennir ýmissa grasa líkt og margoft hefur komið fram í færslum hér á síðunni. Sumt af þessu efni hefur verið marglesið í gegnum tíðina af eiganda sínum (og reyndar fleirum) en annað hefur ekki fengið alveg jafn mikla athygli. Mest lesnu teiknimyndasögurnar eru að sjálfsögðu þær bækur sem voru vinsælastar á æskuárum síðuhafa en aðrar hafa fengið það hlutskipti að verða svolítið útundan. Jafnvel enn þann dag í dag. Þannig hefur SVEPPAGREIFINN frekar sökkt sér ofan í efni sem hann hefur sankað að sér á seinni árum erlendis frekar en að gefa sér tíma til að skoða hinar lítt lesnu bækur sínar frá síðustu öld. Reyndar eru alveg undantekningar á þessu. Bækurnar um Frank, Alex og Á víðáttum vestursins hafa til dæmis fengið sína augnabliks athygli en það hefur þá reyndar tengst umfjöllun um þær hér á síðunni. Því miður hafa fáar af þeim seríum, sem SVEPPAGREIFINN hefur gefið tækifæri á seinni árum, staðist væntingar og smekkur hans fyrir teiknimyndasögum telst því væntanlega jafn ófrumlegur og einhæfur og hann var í æsku. Það er því augljóslega erfitt að kenna gömlum myndasöguhundi (þ.e. SVEPPAGREIFANUM) að sitja. Ein af þeim seríum sem náðu til dæmis ekki að grípa hann eins vel, fyrir um fjörtíu árum síðan, voru bækurnar um Blástakk liðsforingja.

Reyndar komu ekki út nema þrjár sögur úr þessum bókaflokki á íslensku á sínum tíma (og ein í viðbót seinna) og líklega hefur sú rýra uppskera einnig haft eitthvað að segja. Þessar bækur þótti hinum unga SVEPPAGREIFA klárlega áhugaverðar en eitthvað varð samt þess valdandi að þær urðu útundan. Aldrei átti hann sjálfur þessar myndasögur í æsku en fletti þó í gegnum þær á þessum árum í gegnum kunningja sína. Þegar fyrstu tvær bækurnar komu út hjá Fjölva útgáfunni var hann í kringum tíu ára aldurinn og kábojleikir strákahópsins hafa því eflaust eitthvað verið litaðir af þessum sögum á tímabili. Sömu sögu má reyndar einnig segja um seríurnar Á víðáttum vestursins og MacCoy en ekki minnist SVEPPAGREIFINN þess þó að Lukku Láka bækurnar hafi einnig verið tengdar þessum leikjum. Því hefur hann líklega kynnst bókunum um Blástakk liðsforingja eitthvað aðeins á undan Lukku Láka þótt ekki hafi þær þá hlotið varanlega náð fyrir augum hans. Þó hann hafi byrjað að lesa Lukku Láka frekar seint á myndasögulestrarferli sínum þá urðu þær fljótlega mjög uppáhalds. Bækurnar um Láka voru í léttari kantinum en Á víðáttum vestursins, MacCoy og Blástakkur voru hins vegar í raunsæisstílnum, með ljótum og groddalegum persónum og því töluvert drungalegri en hinar stórskemmtilegu bækur með Lukku Láka. Léttmetið var því augljóslega auðmeltanlegra fyrir hinn unga og einfalda SVEPPAGREIFA.

Í tengslum við þessa færslu dagsins tók SVEPPAGREIFINN sig til og hreinlega las þessar íslensku Blástakks bækur í fyrsta skipti síðan um 1980. Og það sem kom eiginlega skemmtilegast á óvart, við þann lestur, var það að þessar bækur voru hreint alveg ágætar - eins og hann hafði reyndar eitthvað rámað í. Auðvitað hefur hann þroskast töluvert frá því hann renndi yfir þessar teiknimyndasögur síðast, fyrir um fjörtíu árum, en það sem helst stóð upp úr við þennan lestur var hve einfaldar og léttar þær voru. Það hafði ekkert endilega orðið eftir í minningunni. Sögurnar gerast í villta vestrinu og í raun á sömu tímum og slóðum og Lukku Láka bækurnar. Og það sem kom honum einna helst á óvart var að það hefði hæglega verið hægt að gera skemmtilegar Lukku Láka bækur með handritunum upp úr þessum sögum. Það sem líklega truflaði SVEPPAGREIFANN helst í æsku var þessi alvörugefni raunsæisstíll sem hann náði aldrei neinni tengingu við.

Eins og var reyndar nokkuð algengt með þessar myndasögur, sem verið var að gefa út á Íslandi á síðustu áratugum tuttugustu aldarinnar, þá var það einn helsti gallinn á mörgum af þeim seríum hve fáar af bókum þeirra komu út hér. SVEPPAGREIFINN hefur margoft komið inn á það hér á síðunni hvað honum hefur fundist hvimleitt að reyna að komast inn í seríur þar sem aðeins örfáar bækur innan úr miðjum bókaflokknum voru í boði. Þannig voru litlir möguleikar á að byrja á áhugaverðum bókaflokki á sínum tíma án þess að verða sér úti um fleiri bækur úr seríunni á öðrum tungumálum. Sem fyrr segir voru aðeins þrjár af þessum Blástakks bókum gefnar út, á þeim árum á Íslandi, en í kringum 1980 taldi upprunalegi bókaflokkurinn orðið í kringum tuttugu bækur. Með texta aftan á þessum íslensku útgáfum mátti sjá afar villandi bókalista yfir þær Blástakks sögur sem Fjölvi var að gefa út en sá listi gaf einnig upp þrjár aðrar bækur í viðbót sem enn voru ekki komnar út á Íslensku. Þetta hefur án efa valdið einhverjum misskilningi hjá lesendum sem leituðu þessara þriggja bóka og SVEPPAGREIFINN minnist þess einnig sjálfur að hafa kíkt eftir þeim þegar hann hóf að eltast við Blástakks bækurnar í kringum aldamótin síðustu. Svo því sé komið á hreint þá voru þessar fyrstu þrjár bækur á listanum aldrei gefnar út á íslensku.

Fyrstu tvær Blástakks sögurnar, Týndi riddarinn og Á slóð Navajóa, komu út árið 1978 en síðan liðu fjögur ár áður en Stúlkan í Mexíkó var gefin út. Líklega hafa fyrrnefndu sögurnar tvær ekki selst vel, þrátt fyrir að myndasögur væru gríðarlega vinsælar á þessum árum, og því leið nokkur tími áður en Fjölva útgáfan réðst til útgáfu á næstu bók. Sú saga, Stúlkan í Mexíkó, náði líklega ekki heldur að heilla íslenska myndasögulesendur og því voru ekki fleiri Blástakks bækur gefnar út á vegum Fjölva. Aftan á Stúlkunni í Mexíkó var búið að breyta uppröðuninni á útgáfulistanum og í þetta sinn var bókunum raðað upp eftir nýrri séríslenskri útgáfuröð þar sem Týndi riddarinn var nú hafður efstur á blaði. Hinar þrjár óútgefnu sögur sem verið höfðu verið á lista bókanna sem gefnar voru út árið 1978 voru því alveg horfnar. Stúlkan í Mexíkó var í um sentimetra hærra broti, en hinar bækurnar tvær, en allar voru þær í vönduðum harðspjalda útgáfum. Það var að sjálfsögðu Þorsteinn heitinn Thorarensen sem hafði veg og vanda að þessum sögum líkt og svo mörgum af þeim vinsælu myndasöguseríum sem Fjölvi sendi frá sér en hann þýddi einnig þessar bækur.

En árið 2002 kom síðan út lítið, fimmtíu og tveggja blaðsíðna, hefti frá Nordic Comic útgáfunni sem hafði að geyma Blástakks söguna Gullnámu Þjóðverjans (Le mine de l'allemand perdu) í heild sinni í íslenskri þýðingu þeirra Hildar Bjarnason og Jean Posocco. Þetta hefti var í rauninni 9. tölublað hins skammvinna Myndasögublaðs Zeta, sem gefið var út af Nordic Comic, og var reyndar svanasöngur þess. Tæknilega myndi heftið Gullnáma Þjóðverjans þannig ekki skilgreinast sem teiknimyndasaga í bókarformi heldur sem hluti af tímaritsútgáfu. Heftið hafði að auki að geyma nokkrar auglýsingar og stutta tveggja síðna myndasögu um Lárus lánlausa (L'Élève Ducobu) sem einnig hafði birst reglulega í Zeta blöðunum þegar þeirra naut við. Þess má til gamans geta að blaðsíða úr þessari sögu var birt í Lukku Láka bókinni Allt um Lukku Láka, sem Fjölvi sendi frá sér árið 1978, en þar léku höfundar bókaflokkanna tveggja sér við að teikna hvor sína blaðsíðuna, úr seríunum hvors annars, með sínum eigin sögupersónum. Um það má lesa hér. Gullnáma Þjóðverjans mun vera heilmikið fágæti í dag þótt útgáfa heftsins sé ekki eldri en það er. Ekki er alveg ljóst hve upplagið af  Gullnámu Þjóðverjans var stórt en Zeta blöðin sjálf voru gefin út í þrjú til sex þúsund eintökum. Einhverjar slúðursögur segja að afgangnum af upplaginu hafi verið hent en slíkar samsæriskenningar virðast vera afar vinsælar þegar kemur að því að gráta glataðar myndasögur.

Þá verður að geta þess að fyrstu sextán blaðsíðurnar úr Gullnámu Þjóðverjans höfðu áður birst í 8. tölublaði Zetu tímaritsins árið 2001 en það var í raun síðasta tölublað hins eiginlega myndasögublaðs áður en það hætti útgáfu sinni. Útgáfa Gullnámu Þjóðverjans, sem var í töluvert minna broti en myndasögublaðið hafði verið, hefur því kannski verið hugsuð sem einhvers konar sárabót fyrir aðdáendur Blástakks þar sem það var orðið ljóst að sagan myndi ekki birtast frekar í Zeta blaðinu. Og svo má ekki gleyma að Blástakks sagan Arnarnef (Nez Cassé) birtist í íslenskri þýðingu í myndasögublaðinu NeoBlek árið 2014. Ekki hefur SVEPPAGREIFINN nægilega mörg tölublöð af því tímariti undir höndum til að geta sagt til um í hversu mörgum blöðum sú saga birtist eða hvort hún náði yfir höfuð að klárast þar. En í heildina er ekki ósanngjarnt að segja að fimm sögur, úr upprunalegu seríunni með Blástakki, hafi komið út á einhvern hátt hérlendis. 

 

En það var þann 31. október árið 1963 sem Blueberry birtist fyrst á sjónarsviðinu í sögunni Fort Navajo í franska myndasögutímaritinu Pilote. Heiðurinn af þessari nýju seríu áttu franski listamaðurinn Jean Giraud og belgíski handritshöfundurinn Jean-Michel Charlier en sá síðarnefndi hafði stungið upp á nýrri vestraseríu í raunsæisstíl, við René Goscinny aðalritstjóra Pilote til birtingar í blaðinu. Þegar Charlier hóf leit að listamanni til að teikna seríuna sína hafði hann fyrst samband við sjálfan Jijé (Joseph Gillain) en hann var einn fárra listamanna sem var jafnvígur á hina ýmsu teiknistíla og var þekktastur fyrir að skapa þá Sval og Val auk þess sem hann teiknaði Jerry Spring sem margir þekkja. Jijé var hins vegar skuldbundinn keppinautunum hjá SPIROU tímaritinu og stakk upp á Giraud, sem var reyndar sömu hæfileikum gæddur, og saman gerðu þeir Charlier síðan tuttugu og þrjár Blueberry sögur allt til ársins 1989 þegar Charlier lést. Giraud tók sér nokkurra ára hlé frá Blueberry, eftir lát Charlier, en hélt síðan áfram að teikna seríuna og hóf þá sjálfur einnig að semja handritin að sögunum. Hann reyndist mjög frambærilegur handritshöfundur, þegar til kom, þótt ekki næði hann alveg sömu hæðum og Charlier hafði gert. 

Þess má geta að Jijé kom reyndar aðeins að vinnu Blueberry sagnanna seinna og sýndi þar hversu mikill snillingur hann var. Jijé teiknaði bókarkápuna að fyrstu sögunni (Fort Navajo) og síðan sá hann einnig um, í fjarveru Giraud, að teikna blaðsíður 28-36 í 2. sögunni (Tonerre á l'Ouest) og blaðsíður 17-32 í 4. sögunni (Le Cavalier perdu) sem við þekkjum auðvitað sem Týnda riddarann á íslensku. Jijé var snillingur í að breyta til og tileinka sér nýjan stíl og nú er alveg tilvalið fyrir eigendur Blástakks bókarinnar Týnda riddarans að kíkja aðeins í hana og skoða hvort þeir sjái einhvern mun á þessum blaðsíðum sem minnst var á. Nokkrir fleiri listamenn komu einnig að ýmsum verkefnum að sögunum um Blueberry og þess má til gamans geta að franski listamaðurinn Yves Chaland sá um að lita Nez Cassé (Arnarnef) sem var sú 18. í útgáfuröðinni.

Fort Navajo sögunni lauk í Pilote þann 2. apríl árið 1964 og í september árið 1965 gaf Dargaud söguna fyrst út í bókaformi. Þann 30. apríl 1964 hóf því næst önnur sagan, Tonerre á l'Ouest, göngu sína í Pilote og hún kom síðan út sem bók í ársbyrjun 1966. L'Aigle solitaire hófst undir lok október '64 og þannig gekk þetta reglulega koll af kolli næstu árin þar sem yfirleitt kom út ein saga á ári. Upp úr árinu 1973 fór að teygjast svolítið meira úr útgáfunni þó sögurnar kæmu reyndar nokkuð reglulega út. Næstu árin einkenndust af útgáfuhrókeringum af ýmsu tagi, auk þess sem inn í söguna blandast einnig flókin og ruglingsleg réttindamál, sem eflaust höfðu einnig áhrif á útgáfusöguna. Síðasta eiginlega Blueberry sagan Apaches kom síðan út árið 2007 en hún er í raun nokkurs konar forsaga að hinum bókunum og gerist í Þrælastríðinu. Þó hún sé yngsta sagan hafa margir myndasöguútgefendur þó freistast til að færa hana fremst í útgáfuröð sína þannig að bækurnar raðist upp í tímaröð. Þannig er því til dæmis háttað í dönsku útgáfuröðinni, sem samanstendur reyndar af mörgum útgáfufyrirtækjum, þar sem Apaches var troðið fremst í bókaröðina og telst því Blueberry saga númer 0. Þegar Giraud lést árið 2012 hafði ekki komið út bók úr seríunni í fimm ár en lengi voru uppi sögusagnir um að hann hefði verið að vinna að sögu í tveimur bindum þrátt fyrir að sjónin hafi verið farin að svíkja hann síðustu árin. Lítið hefur þó verið upplýst opinberlega um þessa vinnu og aðdáendur bókaflokksins geta því aðeins lifað í voninni.

En myndasögurnar um Blástakk fjalla sem sagt um ameríska liðsforinginn Mike Steve Donovan, sem í daglegu lífi er kallaður Blueberry, en upphaflegu fyrirmyndina að honum sótti Giraud í franska kvikmyndaleikarann Jean-Paul Belmondo. Blueberry var aldrei til í raunveruleikanum en Charlier hafði þó, í einhverju flippi, skrifað grein um ímyndað æviskeið hans og birt með henni myndir sem gerði það að verkum að í áratugi töldu margir lesendur teiknimyndasagna að Blueberry hefði verið til í raun og veru. Blueberry sögurnar gerast að sjálfsögðu í villta vestrinu og Charlier fékk hugmyndir sínar og innblástur meðal annars úr bandarískri sögu og vestrakvikmyndum. Upphaflega hugmyndin var reyndar sú að skapa myndasöguseríu sem fjallaði almennt um virkið í Navajo og ýmis ævintýri tengdum því. En fljótlega þróaðist hún út í að Blueberry fékk þar einhvers konar aðalhlutverk og eftir fyrstu tvær sögurnar var ákveðið að nefna bókaflokkinn sjálfan eftir hans nafni. Lengi vel voru myndasögurnar um Blueberry þó merktar með undirtitlinum Fort Navajo, une Aventure du Lieutenant Blueberry hjá Pilote tímaritinu. 

Nafn Blueberry hafði komið til á þann hátt að handritshöfundurinn Jean-Michel Charlier hafði verið á ferðalagi um vestrið þar sem amerískur blaðamaður hafði verið honum samferða. Sá var afar hrifinn af bláberjasultu og lét það óspart í ljós þannig að handritshöfundurinn fór að lokum að kalla hann "Blueberry" í gríni. Charlier ákvað síðan löngu síðar að endurnýta þetta gælunafn sitt frá ferðafélaga sínum á hina nýju sögupersónu sína. Hann hafði þá enga hugmynd um að þetta kjánalega nafn myndi festast á einni af vinsælustu myndasögupersónum veraldar. Jean Giraud teiknaði Blueberry á þann hátt að hann varð eldri eftir því sem leið á bókaflokkinn en það var mjög óvenjulegt í myndasögum á þeim árum. Ástríkur, Svalur og Lukku Láki eru til dæmis búnir að vera jafngamlir allan sinn feril og Tinni eltist ekkert þau ár sem hans naut við. Sögurnar og hasarinn urðu einnig harðsoðnari eftir að Pilote tímaritið uppfærði sig árið 1968 og fór að einbeita sér að þroskaðri lesendahóp. Sögupersónurnar þroskuðust einnig og þróuðust, sem og teiknistíll Giraud, og áberandi útlitsbreytingar mátti greina á Blueberry sjálfum eftir því sem leið á bókaflokkinn. Serían náði fullum þroska í þeim sögum sem komu út á árunum 1970-75 en innan þeirra rúmast til dæmis bókin Stúlkan frá Mexíkó. Hverja Blueberry sögu má alveg lesa sem sjálfstæða en serían er samt þannig uppbyggð að fáeinar bækur mynda nokkrar sjálfstæðar heildir. Bókaflokkurinn hýsir því framhaldssögur en einnig eru inn á milli styttri eða stakar sögur. 

Um miðjan áttunda áratuginn komu einnig út nokkrar sögur í einhvers konar hliðarseríum um Blueberry. Þeir Charlier og Giraud unnu í fyrstu báðir að seríu sem fjallaði um Blueberry ungan (La Jeunesse de Blueberry) og aðra seríu með svipuðu efni skrifaði Giraud handritin að fyrir nýsjálenska listamanninn Colin Wilson. Aðrir tóku síðan seinna við keflinu af þeirri seríu og síðasta sagan í þeim bókaflokki kom út árið 2015. Og til frekari fróðleiks verður auðvitað einnig nefna að Giraud vann að fleirum sköpunarverkum en bara þeim sem tengjast Blueberry og þá undir dulnefninu Moebius. Af verkum Moebius má til dæmis nefna Inkal seríuna, sem Froskur útgáfa gaf út á árunum 2016-17, og margir þekkja. Þá má ekki gleyma Blueberry kvikmyndinni, Renegade frá árinu 2004, sem fékk víst alveg hræðilega dóma. Svo slæm þótti Renegade að erfingjar Jean-Michel Charlier kröfðust þess að nafn hans yrði fjarlægt úr henni og enginn virðist jafnvel amast við því þótt myndina megi finna í fullri lengd á YouTube. SVEPPAGREIFINN hefur ekki ómakað sig við að skoða þau ósköp en ætlar að láta trailer úr henni duga hér.

Alls eru sögurnar, úr upprunalegu bókaröðinni um Blueberry, tuttugu og níu en eins og áður var minnst á hefur engin bók í seríunni komið út síðan árið 2007. Það má því reikna með að síðasta sagan í Blueberry sagnaflokkinum hafi þegar verið gefin út. Hér má sjá allar bækurnar úr upprunalegu útgáfuröðinni og íslensku Blástakks sögurnar eru merktar innan sviga á listanum:

1. Fort Navajo - 1963
2. Tonerre á l'Ouest - 1964
3. L'Aigle solitaire - 1964
4. Le Cavalier perdu (Týndi riddarinn, Fjölvi - 1978) - 1965
5. La Piste des Navajos (Á slóð Navajóa, Fjölvi - 1978) - 1965)
6. L'Homme á l'etoile d'argent - 1966
7. Le Cheval de fer - 1966
8. L'Homme aux poing d'acier - 1967
9. La Piste des Sioux - 1967
10. Générale Téte Jaune - 1968
11. Le mine de l'allemand perdu (Gullnáma þjóðverjans, Nordic Comic - 2002) - 1969
12. Le Spectre aux balles d'or - 1969
13. Chihuahua Pearl (Stúlkan í Mexíkó, Fjölvi - 1982) - 1970
14. L'Homme qui valait 500.000 $ - 1971
15. Ballade pour un cercueil - 1972
16. Le Hors-la-loi - 1973
17. Angel Face - 1975
18. Nez Cassé (Arnarnef, NeoBlek - 2014) - 1980
19. La Longue marche - 1980
20. La Tribu Fantôme - 1982
21. La Dernière carte - 1983
22. Le Bout de la piste - 1986
23. Arizona Love - 1990
24. Mister Blueberry - 1995
25. Ombres sur Tombstone - 1997
26. Géronimo l'Apache - 1999
27. OK Corral - 2003
28. Dust - 2005
29. Apaches - 2007

Þótt Blástakks bækurnar frá Fjölva hefðu aldrei selst í bílförmum á Íslandi og ekki virst mjög vinsælar, miðað við aðrar teiknimyndasögur sem hér voru í boði, þá áttu sögurnar sér aðdáendur hér á landi sem héldu tryggð sinni við kappann. Seinna, þegar yngstu myndasögulesendurnir voru vaxnir úr grasi, fóru margir af þeim að forvitnast betur um þessar bækur og urðu sér jafnvel úti um erlendar útgáfur af þeim og þá helst frá Danmörku. Þar í landi hafa Blueberry sögurnar alltaf verið mjög vinsælar og allar bækurnar úr upprunalegu seríunni hafa verið gefnar þar út en einnig fjöldi bóka úr hliðarseríunni um hinn unga Blueberry (Den unge Blueberry). Blueberry bækurnar hafa þannig verið endurútgefnar nokkrum sinnum í gegnum tíðina í Danmörku og sögurnar birtust auk þess, á árum áður, í vinsælustu myndasögublöðunum þar Fart og tempo, Jonah Hex og Zack. Hérlendis varð því seinna til nokkur aðdáendahópur sem heillaðist af þessum bókum og fleiri hafa stokkið á lestina eftir að hafa uppgötvað bókaflokkinn upp á nýtt með auknu aðgengi og þroska. En Blástakks bækurnar þrjár frá Fjölva er enn tiltölulega auðvelt að nálgast og með bara sæmilegri þolinmæði er ekkert mál að eignast mjög góð eintök fyrir nokkra hundrað kalla á nytjamörkuðum. Sumir, sem reynt hafa að selja þessar bækur á Facebook, hafa reyndar talið þessar myndasögur sjaldgæfar og reynt að selja þær dýrum dómum sem fágæti en svo er þó alls ekki. Nóg framboð er af þeim og SVEPPAGREIFINN rekst til dæmis reglulega á bækurnar í Góða hirðinum þar sem stykkið af þeim kosta einmitt aðeins nokkur hundrað krónur.